მაია ტო­რა­ძე

თბი­ლი­სის სა­ხელ­მწი­ფო უნ­ივ­ერ­სი­ტე­ტის ბიბ­ლი­ოთ­ეკა და­ინ­ტე­რე­სე­ბულ მკითხველს არა­ერ­თი სა­ინ­ტე­რე­სო წიგ­ნი­სა და ნაშ­რო­მის გან­ხილ­ვას სთა­ვა­ზობს. 10 ივ­ნისს, ბიბ­ლი­ოთ­ეკ­ის თა­ოს­ნო­ბით, ის­ტო­რი­ის დოქ­ტორ ნა­ტო სონ­ღუ­ლაშ­ვი­ლის მო­ნოგ­რა­ფი­ის — „სა­გან­მა­ნათ­ლებ­ლო სის­ტე­მა სა­ქარ­თვე­ლოს დე­მოკ­რა­ტი­ულ რეს­პუბ­ლი­კა­ში (1918-1921)“ — გან­ხილ­ვა გა­იმ­არ­თა.

„ჩვენ­თვის, უნ­ივ­ერ­სი­ტე­ტის ბიბ­ლი­ოთ­ეკ­ის­თვის, ძა­ლი­ან მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნია ყვე­ლა ის ნაშ­რო­მი, რო­მე­ლიც 1918-1921 წლე­ბის მღელ­ვა­რე და სა­ქარ­თვე­ლოს ის­ტო­რი­ის ძა­ლი­ან სა­ინ­ტე­რე­სო ეპ­ოქ­ას ეხ­ება. მო­გეხ­სე­ნე­ბათ, რომ უნ­ივ­ერ­სი­ტე­ტის ბიბ­ლი­ოთ­ეკ­აში შექ­მნი­ლია დე­მოკ­რა­ტი­ული რეს­პუბ­ლი­კის შემ­სწავ­ლე­ლი ცენ­ტრი, რო­მე­ლიც, თა­ვის მხრივ, სა­ინ­ტე­რე­სო საქ­მი­ან­ობ­ას ეწ­ევა, იქ­ნე­ბა ეს პუბ­ლი­კა­ცი­ებ­ის მომ­ზა­დე­ბა და გა­მო­ცე­მა თუ სხვა. დღე­ვან­დე­ლი ღო­ნის­ძი­ებ­ის იდე­აც ამ ცენ­ტრის­გან მომ­დი­ნა­რე­ობს: ზო­გა­დად, 1918-1921 წლე­ბის ეს მღელ­ვა­რე ეპ­ოქა, თა­ვი­სი მნიშ­ვნე­ლო­ბით, გა­ნუ­ზო­მე­ლია ჩვე­ნი ქვეყ­ნის­თვის. სა­ქარ­თვე­ლოს მა­შინ­დელ­მა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბამ და სა­ზო­გა­დო­ებ­ამ მო­ახ­ერ­ხეს და ძა­ლი­ან ბევრ რე­ფორ­მას ჩა­უყ­არ­ეს სა­ფუძ­ვე­ლი, მათ შო­რის, გა­ნათ­ლე­ბის მი­მარ­თუ­ლე­ბი­თაც, რა­ზეც სა­უბ­არია ნაშ­რომ­ში „სა­გან­მა­ნათ­ლებ­ლო სის­ტე­მა სა­ქარ­თვე­ლოს დე­მოკ­რა­ტი­ულ რეს­პუბ­ლი­კა­ში (1918-1921)“,- აღ­ნიშ­ნა თსუ-ის ბიბ­ლი­ოთ­ეკ­ის ხელ­მძღვა­ნელ­მა ზუ­რაბ გა­იპ­არ­აშ­ვილ­მა.

მო­ნოგ­რა­ფია, რო­მე­ლიც შო­თა რუს­თა­ვე­ლის ერ­ოვ­ნუ­ლი სა­მეც­ნი­ერო ფონ­დის გრან­ტის ფარ­გლებ­ში შე­იქ­მნა, გა­მო­ცე­მუ­ლია ორ ენ­აზე — ქარ­თუ­ლად და ინ­გლი­სუ­რად. წიგ­ნის რე­დაქ­ტო­რია სა­მარ­თლის დოქ­ტო­რი, პრო­ფე­სო­რი ირ­აკ­ლი გა­ბი­სო­ნია, ხო­ლო რე­ცენ­ზენ­ტე­ბი — ის­ტო­რი­ის დოქ­ტო­რი არ­ჩილ ჩაჩხი­ანი და ის­ტო­რი­ის მეც­ნი­ერ­ებ­ათა დოქ­ტო­რი ვა­ჟა ჩო­ჩი­ანი.

პრე­ზენ­ტა­ცი­აზე მო­ნოგ­რა­ფია თა­ვად ავ­ტორ­მა, ის­ტო­რი­ის დოქ­ტორ­მა ნა­ტო სონ­ღუ­ლაშ­ვილ­მა წა­რად­გი­ნა. მან აღ­ნიშ­ნა, რომ ნაშ­რო­მის მი­ზანს წარ­მო­ად­გენ­და არა მხო­ლოდ ფაქ­ტობ­რი­ვი მა­სა­ლის ან სტა­ტის­ტი­კუ­რი ინ­ფორ­მა­ცი­ის წარ­მო­ჩე­ნა, არ­ამ­ედ მა­თი იდე­ოლ­ოგი­ურ ჭრილ­ში გან­ხილ­ვა.

ნაშ­რომ­ში წარ­მოდ­გე­ნი­ლი თი­თოეული ფაქ­ტობ­რი­ვი მა­სა­ლა და­ფუძ­ნე­ბუ­ლია სა­არ­ქი­ვო დო­კუ­მენ­ტებ­ზე, მას­ში დე­ტა­ლუ­რა­დაა გან­ხი­ლუ­ლი სპე­ცი­ალ­ური ლი­ტე­რა­ტუ­რა და ქარ­თუ­ლი ის­ტო­რი­ოგ­რა­ფი­ის ის ნა­წი­ლი, რო­მე­ლიც გა­ნათ­ლე­ბას ეძ­ღვნე­ბა. მო­ნოგ­რა­ფია რამ­დე­ნი­მე ნა­წი­ლის­გან შედ­გე­ბა:

გა­ნათ­ლე­ბა და ერ­ოვ­ნუ­ლი იდ­ენ­ტო­ბის სა­კითხი

მო­ნოგ­რა­ფი­ის ამ ნა­წილ­ში სა­უბ­არია 1918-1921 წლებ­ში გა­ნათ­ლე­ბის სის­ტე­მი­სა და ერ­ოვ­ნუ­ლი იდ­ენ­ტო­ბის­თვის და­მა­ხა­სი­ათ­ებ­ელი ღი­რე­ბუ­ლე­ბე­ბე­ბის კავ­შირ­ზე, რო­გო­რიც არ­ის ენა, რე­ლი­გია, ის­ტო­რი­ული მეხ­სი­ერ­ება და ტრა­დი­ცია. ეს მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი იყო იმ თვალ­საზ­რი­სით, რომ სა­ზო­გა­დო­ებ­აში მომ­ხდა­რი­ყო ერ­თი­ან­ობ­ის გან­ცდის გაღ­ვი­ვე­ბა, რა­საც გა­ნათ­ლე­ბამ უნ­და შე­უწყოს ხე­ლი. „ამ ყვე­ლა­ფერს სა­ფუძ­ვე­ლი მე-19 სა­უკ­უნ­ის მე­ორე ნა­ხე­ვარ­ში ჩა­ეყ­არა, რო­დე­საც გა­ნათ­ლე­ბა აქ­ტუ­ალ­ური გახ­და არა მხო­ლოდ სა­ქარ­თვე­ლო­ში, არ­ამ­ედ მთელ მსოფ­ლი­ოში. ამ დროს ქარ­თუ­ლი კულ­ტუ­რუ­ლი ელ­იტ­ის ის ნა­წი­ლი, რო­მელ­მაც გა­ნათ­ლე­ბა ქვეყ­ნის ფარ­გლებს გა­რეთ მი­იღო, ცდი­ლობ­და ქარ­თუ­ლი სი­ნამ­დვი­ლის­თვის მო­ერ­გო ევ­რო­პუ­ლი გა­ნათ­ლე­ბის სის­ტე­მა. ეს პრო­ცე­სი გრძელ­დე­ბო­და 1918-1921 წლებ­შიც — სა­ქარ­თვე­ლოს დამ­ფუძ­ნე­ბე­ლი კრე­ბის სხდო­მა­ზე ნათ­ლად გა­მო­იხ­ატა, რომ სა­ქარ­თვე­ლომ გე­ზი აიღო და­სავ­ლე­თის­კენ და ეს ყვე­ლა სფე­რო­ში უნ­და გან­ხორ­ცი­ელ­ებ­ულ­იყო, მათ შო­რის, გა­ნათ­ლე­ბა­შიც“, — აღ­ნიშ­ნა ნა­ტო სონ­ღუ­ლაშ­ვილ­მა.

გა­ნათ­ლე­ბა, რო­გორც სო­ცი­ალ­ურ ფე­ნა­თა და­ახ­ლო­ებ­ის სა­შუ­ალ­ება

ნაშ­რო­მის ამ ნა­წილ­ში სა­უბ­არია გა­ნათ­ლე­ბის, რო­გორც სო­ცი­ალ­ურ ფე­ნა­თა შო­რის მა­კავ­ში­რებ­ლის, როლ­ზე. ავ­ტო­რის თქმით, 1918-1921 წლე­ბის ეპ­ოქ­ამ მო­იტ­ანა იმ­ის სა­შუ­ალ­ება, რომ ყვე­ლას, გა­ნურ­ჩევ­ლად სქე­სი­სა, ას­აკ­ისა და სო­ცი­ალ­ური კუთ­ვნი­ლე­ბი­სა, ჰქო­ნო­და უფ­ლე­ბა — მი­ეღო გა­ნათ­ლე­ბა, რაც ხელს შე­უწყობ­და ერ­ოვ­ნუ­ლი და სა­ხელ­მწი­ფო­ებ­რი­ვი ცნო­ბი­ერ­ებ­ის ამ­აღ­ლე­ბას. „პირ­ვე­ლი რეს­პუბ­ლი­კის ერთ-ერ­თი ყვე­ლა­ზე მთა­ვა­რი დამ­სა­ხუ­რე­ბა ის იყო, რომ ქარ­თუ­ლი ენა სა­ხელ­მწი­ფო ენ­ად გა­მოცხად­და. სწო­რედ ამ­იტ­ომ, ქარ­თუ­ლი ენა და გა­ნათ­ლე­ბა ერ­თი­ან სის­ტე­მა­ში მო­ვი­აზ­რე და ქარ­თუ­ლი ენა გა­ნათ­ლე­ბის დო­ნის ამ­აღ­ლე­ბას და­ვუ­კავ­ში­რე“, — თქვა ავ­ტორ­მა.

გა­ნათ­ლე­ბა და ეკ­ონ­ომ­იკა

მო­ნოგ­რა­ფი­ის შემ­დეგ ნა­წილ­ში სა­უბ­არია გა­ნათ­ლე­ბი­სა და ეკ­ონ­ომ­იკ­ური გან­ვი­თა­რე­ბის ურ­თი­ერ­თმი­მარ­თე­ბა­ზე. მას­ში ნათ­ქვა­მია, რომ სა­ქარ­თვე­ლოს პირ­ვე­ლი რეს­პუბ­ლი­კის მეს­ვე­ურ­ები ძა­ლი­ან კარ­გად აც­ნო­ბი­ერ­ებ­დნენ იმ­ას, რომ, თუ მო­სახ­ლე­ობ­ას გა­აზ­რე­ბუ­ლი არ ექ­ნე­ბო­და, თუ რას ნიშ­ნავს წარ­მა­ტე­ბუ­ლი სა­ხელ­მწი­ფო ან გან­ვი­თა­რე­ბუ­ლი ეკ­ონ­ომ­იკა, ამ­ის გა­რე­შე წინ­სვლა შე­უძ­ლე­ბე­ლი იქ­ნე­ბო­და. ამ­იტ­ომ, ეკ­ონ­ომ­იკ­ური საგ­ნე­ბის შე­ტა­ნას სკო­ლა­ში ძა­ლი­ან დი­დი ყუ­რადღე­ბა მი­ექ­ცა.

ჯა­რის­კა­ცი და გა­ნათ­ლე­ბა

ქარ­თულ ის­ტო­რი­ოგ­რა­ფი­აში სამ­ხედ­რო ის­ტო­რი­ის სა­კითხე­ბის შეს­წავ­ლას ძა­ლი­ან დი­დი ყუ­რადღე­ბა ეთ­მო­ბა და ამ­ას­თან და­კავ­ში­რე­ბით არა­ერ­თი გა­მოკ­ვლე­ვა გვხვდე­ბა. მო­ნოგ­რა­ფი­ის ამ ნა­წილ­ში გან­ხი­ლუ­ლია სა­არ­ქი­ვო დო­კუ­მენ­ტე­ბი, სა­დაც ჩანს, თუ რა საგ­ნებს ეუფ­ლე­ბოდ­ნენ ჯა­რის­კა­ცე­ბი. ეს­ენია: სა­ქარ­თვე­ლოს ის­ტო­რია, გე­ოგ­რა­ფია, სა­ერ­თა­შო­რი­სო ურ­თი­ერ­თო­ბე­ბი, რუ­სე­თის ლი­ტე­რა­ტუ­რა, მსოფ­ლიო ლი­ტე­რა­ტუ­რა და სხვ. ამ­ავ­დრო­ულ­ად, ის­ინი ეუფ­ლე­ბოდ­ნენ ის­ეთი ტი­პის საგ­ნებს, რომ­ლე­ბიც ხელს უწყობ­და მა­თი სამ­ხედ­რო დო­ნის ამ­აღ­ლე­ბას და გან­ვი­თა­რე­ბას, ას­ევე, იმ­ის გა­აზ­რე­ბას, თუ რა რო­ლი უნ­და შე­ას­რუ­ლოს ჯა­რის­კაც­მა სა­კუ­თა­რი სამ­შობ­ლოს ინ­ტე­რე­სე­ბის დაც­ვის­თვის. „ერ­თი შე­ხედ­ვით, თით­ქოს ეს სა­კითხე­ბი სა­უკ­უნ­ის­წი­ნან­დელ მოვ­ლე­ნებს ეხ­ება, მაგ­რამ, თუ კარ­გად და­ვაკ­ვირ­დე­ბით, ეს დღე­საც ძა­ლი­ან აქ­ტუ­ალ­ურია და შეგ­ვიძ­ლია ბევ­რი რამ ვის­წავ­ლოთ პირ­ვე­ლი რეს­პუბ­ლი­კის­გან“, — ით­ქვა პრე­ზენ­ტა­ცი­აზე.

სა­ქარ­თვე­ლოს მარ­თლმა­დი­დე­ბე­ლი ეკ­ლე­სია და გა­ნათ­ლე­ბა

პირ­ვე­ლი რეს­პუბ­ლი­კის პე­რი­ოდ­ში სა­ხელ­მწი­ფო­სა და ეკ­ლე­სი­ას შო­რის ურ­თი­ერ­თო­ბის თვალ­საზ­რი­სით სრუ­ლი­ად ახ­ალი ეტ­აპი იწყე­ბო­და. ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის მი­ზა­ნი იყო, რომ სა­ხელ­მწი­ფო და ეკ­ლე­სია ერ­თმა­ნე­თის­გან გა­მიჯ­ნუ­ლი­ყო. მო­ნოგ­რა­ფი­ის ამ ნა­წილ­ში გა­ან­ალ­იზ­ებ­ულია სა­არ­ქი­ვო მა­სა­ლე­ბი და ეკ­ლე­სი­ისა და გა­ნათ­ლე­ბის ურ­თი­ერ­თმი­მარ­თე­ბა.

ერ­ოვ­ნუ­ლი უმ­ცი­რე­სო­ბე­ბის თე­მა­ტი­კა და გა­ნათ­ლე­ბის სა­კითხი

ნაშ­რომ­ში ავ­ტორს გა­ან­ალ­იზ­ებ­ული აქ­ვს, ას­ევე, ერ­ოვ­ნუ­ლი უმ­ცი­რე­სო­ბე­ბი­სა და პირ­ვე­ლი რეს­პუბ­ლი­კის ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბის სა­კითხი. „ამ პე­რი­ოდ­ის სა­სა­ხე­ლოდ უნ­და ით­ქვას ის, რომ პირ­ვე­ლი რეს­პუბ­ლი­კის დროს ის­ეთი ნა­ბი­ჯე­ბი გა­დად­გეს, რო­მელ­მაც ხე­ლი შე­უწყო სხვა­დას­ხვა ერ­ოვ­ნე­ბის წარ­მო­მად­გე­ნელ­თა გა­ნათ­ლე­ბის მი­ღე­ბას. მარ­თა­ლია, ქარ­თუ­ლი ენ­ის ცოდ­ნას­თან და­კავ­ში­რე­ბით სხვა­დას­ხვა და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბა არ­სე­ბობ­და, მაგ­რამ პრაქ­ტი­კუ­ლად ძა­ლი­ან დი­დი მნიშ­ვნე­ლო­ბი­სა იყო ის ფაქ­ტი, რომ ერ­ოვ­ნუ­ლი უმ­ცი­რე­სო­ბის წარ­მო­მად­გენ­ლებს ჰქონ­დათ სა­შუ­ალ­ება — ეს­წავ­ლათ სა­ქარ­თვე­ლოს სკო­ლებ­ში და ყო­ფი­ლიყ­ვნენ ქარ­თულ სა­ზო­გა­დო­ებ­აში ინ­ტეგ­რი­რე­ბულ­ნი“, — აღ­ნიშ­ნა ნა­ტო სონ­ღუ­ლაშ­ვილ­მა, რო­მელ­მაც ას­ევე ისა­უბ­რა თბი­ლი­სის სა­ხელ­მწი­ფო უნ­ივ­ერ­სი­ტე­ტის და­არ­სე­ბის მნიშ­ვნე­ლო­ბა­სა და ქარ­თველ მეც­ნი­ერ­თა შე­უფ­ას­ებ­ელ წვლილ­ზე სა­ხელ­მწი­ფო­ებ­რი­ვი აზ­როვ­ნე­ბი­სა და სა­ხელ­მწი­ფო­ებ­რი­ვი მშე­ნებ­ლო­ბის პრო­ცეს­ში.

მო­ნოგ­რა­ფი­ის წარ­დგე­ნის ბო­ლოს გა­იმ­არ­თა დის­კუ­სია, რო­მელ­ზეც მო­ნოგ­რა­ფი­ის ავ­ტორ­მა დას­მულ კითხვებს ამ­ომ­წუ­რა­ვი პა­სუ­ხე­ბი გას­ცა.