გვე­სა­უბ­რე­ბა თსუ-ის სტუ­დენ­ტი გი­ორ­გი და­თუ­აშ­ვი­ლი

მო­გე­სალ­მე­ბით, მე ქა­ლაქ თბი­ლი­სის ივ­ანე ჯა­ვა­ხიშ­ვი­ლის სა­ხე­ლო­ბის თბი­ლი­სის სა­ხელ­მწი­ფო უნ­ივ­ერ­სი­ტე­ტის ჰუ­მა­ნი­ტა­რულ მეც­ნი­ერ­ებ­ათა ფა­კულ­ტე­ტის ის­ტო­რი­ის ბა­კა­ლავ­რი გი­ორ­გი და­თუ­აშ­ვი­ლი ვარ. მინ­და, იმ ექ­სპე­დი­ცი­აზე ვი­სა­უბ­რო, რო­მე­ლიც სა­ქარ­თვე­ლოს სამ­ხრეთ­ში, კერ­ძოდ ვა(ჰა)ნის ქვა­ბებ­ში მო­ვაწყვეთ. ამ სტა­ტი­ის მო­ტი­ვი ექ­სპე­დი­ცი­აში მი­ღე­ბუ­ლი ცოდ­ნის მაქ­სი­მა­ლუ­რი ას­ახ­ვა და გა­ზი­არ­ებაა.

უშუ­ალ­ოდ ვა(ჰა)ნის ქვა­ბებ­ზე სა­უბ­რამ­დე აღ­ვნიშ­ნავ, რომ ამ უნ­იკ­ალ­ური ძეგ­ლის მი­მართ ინ­ტე­რე­სი პირ­ვე­ლად მე­ორე კურ­სზე ყოფ­ნი­სას გა­მიჩ­ნდა. საქ­მე ისაა, რომ ვსწავ­ლობ­დი სა­განს სა­ხელ­წო­დე­ბით — „ქარ­თუ­ლი სა­მარ­თლის ის­ტო­რია“. ამ სა­ლექ­ციო კურ­სზეც კი აღ­მო­ვა­ჩი­ნე, რომ მო­ნას­ტრის ტი­პი­კო­ნი სა­ხელ­წო­დე­ბით -“ვა­ჰა­ნის ქვაბ­თა გან­გე­ბა“, გარ­კვე­ულ­წი­ლად, გვეხ­მა­რე­ბა ქარ­თუ­ლი იურ­ის­პრუ­დენ­ცი­ის ის­ტო­რი­ის შეს­წავ­ლა­ში. რად­გან დღეს ციფ­რულ ეპ­ოქ­აში ვცხოვ­რობთ, მა­შინ­ვე სო­ცი­ალ­ურ სივ­რცე­ში და­ვიწყე ზე­მოხ­სე­ნე­ბულ ძეგ­ლზე ინ­ფორ­მა­ცი­ებ­ის მო­ძი­ება: და­ვათ­ვა­ლი­ერე სუ­რა­თე­ბი, წა­ვი­კითხე მწი­რი ინ­ფორ­მა­ცია, რა­მაც გა­მიღ­ვი­ვა ინ­ტე­რე­სი და სურ­ვი­ლი თე­ორი­ული ცოდ­ნის პრაქ­ტი­კუ­ლად გან­სამ­ტკი­ცებ­ლად. და­ვი­სა­ხე მიზ­ნად ვარ­ძი­ის შე­მო­გა­რენ­ში წას­ვლა და ვა­ნის ქვა­ბე­ბის ნახ­ვა. აქ­ვე გა­ვიხ­სე­ნებ გე­ნი­ალ­ური პო­ეტ­ის — აკ­აკი წე­რეთ­ლის სიტყვებს: „მაგ­რამ ხან­გრძლივ ეს სო­ფე­ლი, გა­ახ­არ­ებს ვინ­მეს გა­ნა?“ ამ ფიქ­რებს კვალ­დაკ­ვალ მოჰ­ყვა არ­სე­ბუ­ლი რე­ალ­ობა, რაც პირ­და­პი­რი წი­ნა­ღო­ბა იყო ჩემ­თვის, რად­გან 2020 წლის გა­ზაფხუ­ლი მე­ტად რთუ­ლად წა­რი­მარ­თა იმ გლო­ბა­ლუ­რი სე­ნის, ინ­ტერ­ნა­ცი­ონ­ალ­ური ტკი­ვი­ლი­სა თუ ბი­ოლ­ოგი­ური ომ­ის გა­მო, რო­მე­ლიც „Covid-19“-ის სა­ხე­ლით მოგ­ვევ­ლი­ნა. სა­ხი­ფა­თო იყო გა­და­ად­გი­ლე­ბა, შე­საძ­ლე­ბე­ლია, არც მო­ეც­ათ ძელ­გის ნახ­ვის სა­შუ­ალ­ება, რის გა­მოც ექ­სპე­დი­ცი­ამ გა­ურ­კვე­ვე­ლი ვა­დით — ას­ევე გა­ურ­კვე­ვე­ლი მო­მავ­ლის­კენ გა­და­ინ­აც­ვლა.

ექ­სპე­დი­ცია არ ყო­ფი­ლა ერ­თკა­ცი­ანი. ალ­ბათ, ამ­ით აიხ­სნე­ბა მრავ­ლო­ბით­ში წე­რის სტი­ლიც. ვა­ნის ქვა­ბე­ბის მო­ნა­ხუ­ლე­ბის იდეა ჩემს მე­გო­ბარს, კურ­სელს, მო­მა­ვალ კო­ლე­გა­სა და, ას­ევე, თსუ-ის სტუ­დენ­ტს (ის­ტო­რი­ის მი­მარ­თუ­ლე­ბის) ნი­კო­ლოზ ბო­ლაშ­ვილს მო­ეწ­ონა. ნათ­ქვა­მია, რომ აღ­მარ­თს დაღ­მარ­თი მოს­დევ­სო და პი­რი­ქი­თაც, ამ­იტ­ომ ჩვენ­თა­ნაც მო­ვი­და „გა­ზაფხუ­ლი“ და შევ­ძე­ლით სამ­ცხის­კენ წას­ვლა. ახ­ალ­გაზ­რდუ­ლი ჟი­ნი­თა და მო­ტი­ვა­ცი­ით მი­ვაღ­წი­ეთ და­ნიშ­ნუ­ლე­ბის ად­გი­ლამ­დე, თვალ­წინ გა­და­იშ­ალა თვა­ლუწ­ვდე­ნე­ლი კლდე­თა მა­სი­ვი, თვალ­წარ­მტა­ცი ბუ­ნე­ბა და ირ­აცი­ონ­ალ­ური სი­ნამ­დვი­ლე. დი­ახ, ჩვენ ვა(ჰა)ნის ქვა­ბებ­ში ჩა­ვე­დით, სა­დაც ამ­ჟა­მად მო­ნას­ტრის წი­ნამ­ძღვა­რი იღ­უმ­ენი (მა­მა) მა­თე ვა­შაყ­მა­ძე ცხოვ­რობს. გან­სა­კუთ­რე­ბით თვალ­ში­სა­ცე­მი იყო მი­სი თბი­ლი დახ­ვედ­რა, მან ვა­ნის ქვა­ბე­ბის ის­ტო­რი­აც მოგ­ვიყ­ვა, აგ­ვიხ­სნა მო­ნას­ტრუ­ლი ცხოვ­რე­ბის სპე­ცი­ფი­კაც, გვე­სა­უბ­რა კლი­მატ­სა და რე­ლი­ეფ­ზე.

შე­ვეც­დე­ბი მა­მა მა­თეს ნა­ამ­ბო­ბის გან­ვრცო­ბი­სა და ვა­ნის ქვა­ბებ­ზე არ­სე­ბუ­ლი ის­ტო­რი­ული მეხ­სი­ერ­ებ­ის ინ­ტეგ­რა­ცი­ით მცი­რე­დი წარ­მოდ­გე­ნა შე­გიქ­მნათ ხსე­ნე­ბულ ძეგ­ლზე.

ჩვენ არ ვართ გა­ნე­ბივ­რე­ბუ­ლი ცნო­ბე­ბით ვა­ნის ქვა­ბებ­ზე, მაგ­რამ ვა­ნის ქვაბ­თა ტი­პი­კო­ნი არ­ის ნამ­დვი­ლად უნ­იკ­ალ­ური ნაშ­რო­მი, რო­მე­ლიც დე­ტა­ლუ­რად მოგ­ვითხრობს მო­ნას­ტრუ­ლი ცხოვ­რე­ბის შე­სა­ხებ. მო­ნას­ტე­რი VIII სა­უკ­უნ­ის სა­სუ­ლი­ერო კე­რაა, ეს არ­ის მე­უდ­აბ­ნო­ებ­ის ხა­ნა, რო­დე­საც ბერ­მო­ნაზ­ვნო­ბა გა­მოქ­ვა­ბუ­ლებ­ში ცხოვ­რე­ბას ირ­ჩევს, ის­ინი დი­დი მონ­დო­მე­ბით კვეთ­დნენ გა­მოქ­ვა­ბუ­ლებს, რა­თა იქ და­ეწყოთ ცხოვ­რე­ბა. აღ­სა­ნიშ­ნა­ვია, რომ შე­ნო­ბებს კი არ აშ­ენ­ებ­ენ, არ­ამ­ედ გა­მოქ­ვა­ბუ­ლებ­ში იწყე­ბენ ამ რთულ და ღვაწ­ლმო­სილ ცხოვ­რე­ბას, რაც ცხა­დად ას­კე­ტი­კის გან­ვი­თა­რე­ბის­კენ მი­უთ­ით­ებს. თუ ძეგ­ლი ერ­თხელ მა­ინც გი­ნა­ხავთ, შე­ამ­ჩნევ­დით, რომ არ­ის ძა­ლი­ან ვიწ­რო და რთუ­ლად სა­ვა­ლი. ტი­პი­კო­ნი მოგ­ვითხრობს, რომ მო­ნას­ტერ­ში მოღ­ვა­წე­ობ­და, და­ახ­ლო­ებ­ით, 68-70 ად­ამი­ანი, რა­ოდ­ენ­ობა იყო მკაც­რად შეზღუ­დუ­ლი. შე­იძ­ლე­ბო­და მო­ნას­ტრი­დან წა­სუ­ლი­ყო წევ­რი, მაგ­რამ იშ­ვი­ათ­ად ამ­ატ­ებ­დნენ ახ­ალს. ას­ევე იყ­ვნენ უხ­უც­ეს­ები, დი­დი ხნის მოღ­ვა­წე ბე­რე­ბი, და­ყუ­დე­ბუ­ლი ბე­რე­ბი, რომ­ლე­ბიც უდ­იდ­ეს დროს ლოც­ვას უთ­მობ­დნენ. გარ­და ამ­ისა, ქვა­ბებ­ში გვხვდე­ბოდ­ნენ უფ­რო ახ­ალ­გაზ­რდა ბე­რე­ბიც, რომ­ლე­ბიც ფი­ზი­კუ­რი შრო­მი­თაც იყ­ვნენ და­კა­ვე­ბულ­ნი. რო­გორც მო­გეხ­სე­ნე­ბათ, მო­ნას­ტრუ­ლი ცხოვ­რე­ბის­თვის და­მა­ხა­სი­ათ­ებ­ელია ორი გა­რე­მო­ება: ლოც­ვა და შრო­მა.

მო­ნას­ტერს გა­აჩ­ნდა შე­წი­რუ­ლი მი­წე­ბი, დღემ­დეა შე­მორ­ჩე­ნი­ლი „ბერ­თა ყა­ნე­ბი“, რო­მე­ლიც ქვა­ბე­ბი­დან 2-3 კი­ლო­მეტ­რშია. ეს იყო საკ­მა­ოდ ვრცე­ლი ტე­რი­ტო­რია, სა­დაც ბე­რე­ბი ფი­ზი­კუ­რად მუ­შა­ობ­დნენ, ას­ევე მათ ჰყავ­დათ და­ქი­რა­ვე­ბუ­ლი გლე­ხე­ბი. უნ­და ით­ქვას, რომ გან­ვი­თა­რე­ბუ­ლი იყო ხილ­ნა­რი და მი­წათ­მოქ­მე­დე­ბა. მო­ნას­ტერს, ას­ევე, გა­აჩ­ნდა უხ­ვად შე­წი­რუ­ლო­ბა, ძი­რი­თა­დად, მხედ­ვე­ლო­ბა­ში გვაქ­ვს ფე­ოდ­ალ­ური სა­ქარ­თვე­ლოს სი­ნამ­დვი­ლე, რო­დე­საც მო­ნას­ტე­რი იყო რო­გორც მე­ფის, ას­ევე, ფე­ოდ­ალ­ის მზრუნ­ვე­ლო­ბის ქვეშ. ვა­ნის ქვა­ბე­ბის ეპ­იტ­აფი­ები მოგ­ვითხრობს იმ ფე­ოდ­ალ­ებ­ზეც, რომ­ლე­ბიც მარ­თლაც ზრუ­ნავ­დნენ მო­ნას­ტრის სა­ჭი­რო­ებ­ებ­ის უზ­რუნ­ველ­ყო­ფის­თვის, რად­გან სა­სუ­ლი­ერო მოღ­ვა­წე­თა ძი­რი­თად საქ­მი­ან­ობ­ას ლოც­ვა წარ­მო­ად­გე­ნა. ლო­გი­კუ­რია, რომ მათ ელ­ემ­ენ­ტა­რულ მოთხოვ­ნი­ლე­ბებ­ზე არც უნ­და ჰქო­ნო­დათ პრობ­ლე­მა.

ფე­ოდ­ალ­ური სა­ქარ­თვე­ლოს­თვის და­მა­ხა­სი­ათ­ებ­ელი პი­რო­ბე­ბი გვხვდე­ბა ვა­ნის ქვაბ­თა ის­ტო­რი­აზე სა­უბ­რი­სა­საც, რად­გან, ცხა­დია, მო­ნას­ტრის ყვე­ლა წევ­რი ერთ პი­რო­ბებ­ში არ ცხოვ­რობ­და: თუ, მა­გა­ლი­თად, ად­ამი­ანი იყო მა­ღა­ლი სო­ცი­ალ­ური წრი­დან და გა­დაწყვი­ტა მო­ნას­ტერ­ში წას­ვლა, მას გა­ცი­ლე­ბით მე­ტი უპ­ირ­ატ­ეს­ობა ენ­იჭ­ებ­ოდა, ვიდ­რე ჩვე­ულ­ებ­რი­ვი გლე­ხის ოჯ­ახ­იდ­ან მო­სულ წევ­რს.

მო­ნას­ტერს გა­აჩ­ნდა მარ­თვა-გამ­გე­ობ­ის წე­სე­ბი, ანუ თა­ვი­სი სა­მარ­თა­ლი. მა­გა­ლი­თად, აკ­რძა­ლუ­ლი იყო ქა­ლის შე­მოს­ვლა მო­ნას­ტერ­ში; თუ სტუ­მა­რი კა­ცი იყო, მნიშ­ვნე­ლო­ბა ჰქონ­და — ვის­თან მო­ვი­დო­და, რად­გან თუ წი­ნამ­ძღვარ­თან მო­დი­ოდა სტუმ­რად, მას დი­დი პა­ტი­ვით იღ­ებ­დნენ. არ იფ­იქ­როთ, რომ უბ­რა­ლო ხალ­ხს ხელს ჰკრავ­და მო­ნას­ტე­რი, პი­რი­ქით — თუ მო­ნას­ტერს ეს­ტუმ­რე­ბოდ­ნენ მწი­რე­ბი (დღე­ვან­დე­ლი მი­უს­აფ­არ­ნი), მათ აპ­ურ­ებ­დნენ, ას­ვე­ნებ­დნენ, მაგ­რამ ეს ხდე­ბო­და მო­ნას­ტრის კა­რიბ­ჭის წინ და არა სა­კუთ­რივ მო­ნას­ტერ­ში. სწო­რედ ამ­გვა­რი შრო­მის­თვის იყ­ვნენ ახ­ალ­გაზ­რდა ბე­რე­ბი, რომ­ლე­ბიც ემ­სა­ხუ­რე­ბოდ­ნენ გა­ჭირ­ვე­ბულ ად­ამი­ან­ებს, ანუ ვა­ჰა­ნის ქვაბ­თა მო­ნას­ტერს ჰქონ­და საქ­ველ­მოქ­მე­დო ფუნ­ქცი­აც. თუ რო­მე­ლი­მე ბერს ნა­თე­სა­ვი ეს­ტუმ­რე­ბო­და, მო­ნას­ტერს არ ჰქონ­და მი­სი გა­მას­პინ­ძლე­ბის ვალ­დე­ბუ­ლე­ბა. უმ­ას­პინ­ძლდე­ბო­და ის, ვი­საც მო­უვ­იდ­ოდა სტუ­მა­რი. აღ­სა­ნიშ­ნა­ვია, რომ სამ დღე­ზე მეტ ხანს სტუ­მარს არ აჩ­ერ­ებ­დნენ (გა­ნურ­ჩევ­ლად სტა­ტუ­სი­სა). დღემ­დეა შე­მორ­ჩე­ნი­ლი სა­ხუ­მა­რო სიტყვე­ბი: „სტუ­მა­რი ვი­ცი სა­მი დღეო...“

ვა­ნის ქვაბ­თა მო­ნას­ტერს ჰქონ­და სა­გან­მა­ნათ­ლებ­ლო და­ნიშ­ნუ­ლე­ბაც. ბე­რე­ბი წიგ­ნე­ბის გა­და­წე­რით კავ­დე­ბოდ­ნენ, სე­რი­ოზ­ულ­ად იყო დახ­ვე­წი­ლი კა­ლიგ­რა­ფია, თარ­გმნიდ­ნენ წიგ­ნებს ბერ­ძნუ­ლი­დან და სწო­რედ აქ­ედ­ან მი­ეწ­ოდ­ებ­ოდა შემ­დეგ ინ­ფორ­მა­ცია ერს, რად­გან მა­შინ არ არ­სე­ბობ­და სტამ­ბა. ბე­რე­ბი არ იყ­ვნენ წიგ­ნით მო­ვაჭ­რე­ები, თუმ­ცა ფე­ოდ­ალი, რო­მე­ლიც ბე­რე­ბის­გან გა­და­წე­რილ წიგ­ნს აიღ­ებ­და — ის შეს­წი­რავ­და შე­სა­წირს.

მო­ნას­ტერ­ში იყო გან­ვი­თა­რე­ბუ­ლი მე­დი­ცი­ნაც, რა თქმა უნ­და, ბა­ლა­ხე­ულ­ით. არ­სე­ბობ­და აბ­ანო­ები, ბე­რე­ბი კვი­რა­ში ერ­თხელ ბა­ნა­ობ­დნენ, რად­გან ზედ­მე­ტი ფუ­ფუ­ნე­ბა არ მი­ეც­ათ სა­კუ­თა­რი სხე­ულ­ის­თვის. არ­სე­ბობ­და სა­კა­ნა­ლი­ზა­ციო სის­ტე­მე­ბიც. ვა­ნის ქვა­ბებ­ში გვხვდე­ბა სა­ქა­ლა­ქო სის­ტე­მის­თვის და­მა­ხა­სი­ათ­ებ­ელი ელ­ემ­ენ­ტე­ბიც, თუმ­ცა, აქ­ვე, ხაზ­გას­მით უნ­და აღ­ვნიშ­ნოთ, რომ ეს ყვე­ლა­ფე­რი ხდე­ბო­და მხო­ლოდ მშვი­დო­ბი­ანი სა­ქარ­თვე­ლოს არ­სე­ბო­ბის პი­რო­ბებ­ში. ვი­ცით, რომ მშვი­დო­ბა ჩვენს ქვე­ყა­ნა­ში ძა­ლი­ან ეფ­ემ­ერ­ული იყო.

ვა(ჰა)ნის მო­ნას­ტე­რი და­ზა­რალ­და შე­მო­სე­ვე­ბის, მი­წის­ძვრი­სა და მრა­ვა­ლი უბ­ედ­ურ­ებ­ის შე­დე­გად. მა­გა­ლი­თად მო­ვიყ­ვან დე­მეტ­რე თავ­და­დე­ბუ­ლის პე­რი­ოდს, რო­დე­საც მონ­ღო­ლე­ბის ბა­ტო­ნო­ბა იყო სა­ქარ­თვე­ლო­ში და ჟამ­თა­აღ­მწე­რე­ლი ამ­ბობს, რომ იმ­დე­ნად გამ­ძაფ­რდა ად­ამი­ან­ებ­ში ცოდ­ვა, რომ ღმერ­თმა სას­ჯე­ლად მო­უვ­ლი­ნა ეს მი­წის­ძვრა ქარ­თვე­ლებ­სო. ას­ევე, ის ამ­ხელს ეკ­ლე­სი­ის სა­თა­ვე­ში მყოფ ხალ­ხს, რომ­ლე­ბიც არ­ან­აკ­ლებ სცო­დავ­დნენ სა­ერო მო­ხე­ლე­ებ­ზე — ეს არ­ის უმ­ძი­მე­სი სი­ნამ­დვი­ლე. ინ­დუქ­ცი­ით რომ შე­ვა­ფა­სოთ და­ვით IV-ის რე­ფორ­მა — „რუ­ის-ურ­ბნი­სის კრე­ბა“, სრუ­ლი­ად მოშ­ლი­ლია. ვახ­სე­ნეთ მი­წის­ძვრა და ვახ­სე­ნოთ მი­სი სა­ვა­ლა­ლო შე­დე­გე­ბი: ყვე­ლა­ზე მა­ღა­ლი და ძლი­ერი მთე­ბი ერ­თმა­ნეთ­ში აიზ­ილა, და­იქ­ცა თმოგ­ვის ცი­ხე, აწყუ­რის ტა­ძა­რი, ვარ­ძია, ვა­ნის ქვა­ბე­ბი. ამ­ის შემ­დეგ XIV სა­უკ­უნ­ის ბო­ლოს ხდე­ბა რეს­ტავ­რა­ცია, მაგ­რამ დან­გრე­ულ­ისა და გამ­ქრა­ლის აღ­დგე­ნა, ფაქ­ტობ­რი­ვად, შე­უძ­ლე­ბე­ლია.

რო­გორც ვი­ცით, არ წყდე­ბო­და სპარ­სე­ლე­ბის შე­მო­სე­ვა, შაჰ-თა­მაზ­მა ილ­აშ­ქრა ოთხჯერ სა­ქარ­თვე­ლო­ში და ბო­ლო ლაშ­ქრო­ბის დროს ვარ­ძია და­იპყრეს ღა­ლა­ტით. რა თქმა უნ­და, ვა­ნის ქვა­ბე­ბიც არ აღ­მოჩ­ნდე­ბო­და კარგ მდგო­მა­რე­ობ­აში. შე­მო­სე­ვებ­მა ძა­ლი­ან და­ას­უს­ტა სა­ეკ­ლე­სიო ცხოვ­რე­ბა მეს­ხეთ­ში. სა­ქარ­თვე­ლო რჩე­ბა მუ­სულ­მა­ნურ რკალ­ში. რო­გორც ის­ტო­რი­იდ­ან ვი­ცით, თურ­ქე­ბი ეპ­ატ­რო­ნე­ბი­ან სამ­ხრეთს ახ­ალ­ცი­ხის ჩათ­ვლით, ად­გი­ლობ­რი­ვი ფე­ოდ­ალ­ები — ჯა­ყე­ლე­ბი ვერ გა­და­ურ­ჩნენ ამ ტალ­ღას და გა­მუ­სულ­მან­დნენ. სა­ვა­ლა­ლო პრო­ცე­სია სარ­წმუ­ნო­ებ­ის შეც­ვლა, ზო­გი­ერ­თი გა­მუ­სულ­მან­და, ას­იმ­ილ­ირ­და თურ­ქებ­ში, ზოგ­მა მი­იღო მო­ნო­ფი­ზი­ტო­ბა და სომ­ხურ ტომს შეუერთდა, რო­მე­ლიც არ იდ­ევ­ნე­ბო­და, რად­გან სომ­ხე­ბი ვაჭ­რე­ბი იყ­ვნენ და თა­ნაც ნე­ბის­მი­ერი დამ­პყრობ­ლის­თვის ხელ­საყ­რელ­ნი. მე­ორე იყო კა­თო­ლი­კუ­რი თე­მი, შემ­დგომ­ში მათ „გაფ­რან­გე­ბუ­ლე­ბი“ ეწ­ოდ­ათ. დღემ­დე გვხვდე­ბა რამ­დე­ნი­მე სო­ფე­ლი, სა­დაც ქარ­თვე­ლე­ბი სა­კუ­თარ თავს უწ­ოდ­ებ­ენ „ფრან­გებს“. ვინც ბო­ლომ­დე ერ­თგუ­ლი დარ­ჩა მარ­თლმა­დი­დებ­ლო­ბის, ის იძ­ულ­ებ­ული გახ­და გა­ხიზ­ნუ­ლი­ყო სა­ქარ­თვე­ლოს სხვა, შე­და­რე­ბით უს­აფ­რთხო მხა­რე­ში. არ მინ­და მთა­ვარ თე­მას მოვ­წყდე და სა­ქარ­თვე­ლოს ის­ტო­რი­აზე გა­და­ვი­დე (თუმ­ცა­ღა, მე­ტად სა­ინ­ტე­რე­სოა ჩვე­ნი ქვეყ­ნის ის­ტო­რია), ამ­იტ­ომ ქრო­ნო­ლო­გი­ურ­ად მინ­და ვახ­სე­ნო ის პრო­ცე­სე­ბი, რომ­ლე­ბიც საკ­ვან­ძო სა­კითხად შე­იძ­ლე­ბა ჩა­ით­ვა­ლოს. გა­ვიხ­სე­ნოთ „ტყვე­თა სყიდ­ვა“, რაც ბინ­ძუ­რი ლა­ქაა ჩვე­ნი ის­ტო­რი­ის­თვის. სამ­წუ­ხა­როა, რომ აღ­ნიშ­ნულ პრო­ცეს­ში ყვე­ლა ფე­ნა, მათ შო­რის, სა­სუ­ლი­ერო მოღ­ვა­წე­ებ­იც იყ­ვნენ გას­ვრილ­ნი. მახ­სენ­დე­ბა ას­ეთი თქმუ­ლე­ბა — „ვაი შენ ცა­იშ­ელ...“, რო­დე­საც სკრიპ­ტო­რი­უმ­ში მოღ­ვა­წე ერთ-ერ­თმა ბერ­მა გა­იგო, რომ ცა­იშ­ის ეპ­ის­კო­პო­სი ან მოღ­ვა­წე ვინ­მე სა­სუ­ლი­ერო პი­რი ჩაბ­მუ­ლია ტყვე­ებ­ის გა­ყიდ­ვა­ში.

რო­გორც ის­ტო­რი­ული მეხ­სი­ერ­ებ­იდ­ან შე­მოგ­ვრჩა, ვა­ნის ქვა­ბებ­ზე სა­უბ­რი­სას, მე­ტად ახ­ლოა ფე­ოდ­ალ­იზ­მის პე­რი­ოდი სა­ქარ­თვე­ლო­ში. რო­გორც ვი­ცით, მო­ნას­ტერს ჰყავ­და მფლო­ბელ-მე­პატ­რო­ნე­ნი, სა­ერო პი­რე­ბი, რომ­ლე­ბიც ზრუ­ნავ­დნენ მას­ზე. რო­გორც ის­ტო­რი­იდ­ანაა ცნო­ბი­ლი, ვა­ნის ქვა­ბე­ბის ცხოვ­რე­ბა­ში გარ­კვე­ული რო­ლი ით­ამ­აშა გურ­გე­ნის­ძე­თა გვარ­მა, კერ­ძოდ, ვახ­სე­ნებ იჩ­ქით გურ­გე­ნის ძეს, რო­მე­ლიც გა­მორ­ჩე­ულია თა­ვი­სი აღ­მშე­ნებ­ლო­ბი­თი საქ­მი­ან­ობ­ით. ვა­ნის ქვა­ბე­ბი მა­თი გვა­რის საძ­ვა­ლე და რე­ზი­დენ­ცია ყო­ფი­ლა. სწო­რედ იჩ­ქი­თის ზე­ობ­ის დროს თმოგ­ვი და მის გარ­შე­მო ტე­რი­ტო­რია გა­დას­ცე­მია სარ­გის ვა­რა­მის ძე მხარ­გრძელს. ეს ხდე­ბა 1990-1991 წლე­ბი­დან. ამ­ის შემ­დეგ ჩანს, რომ სარ­გი­სის მემ­კვიდ­რე მხარ­გრძელ-თმო­გე­ლის საგ­ვა­რე­ულო მო­ნას­ტე­რი და საძ­ვა­ლე სწო­რედ ვა­ნის ქვა­ბე­ბი ხდე­ბა. ამ პე­რი­ოდ­ში იქ­მნე­ბა ის უნ­იკ­ალ­ური „ვა­ჰა­ნის ქვაბ­თა გან­გე­ბა“, რო­მე­ლიც მარ­თლაც ფას­და­უდ­ებ­ელია.

და­ბო­ლოს, დავ­ძენ, რომ ქვა­ბე­ბის კომ­პლექ­სის ბო­ლო სარ­თულ­ზე გუმ­ბა­თი­ანი ტა­ძა­რია, რო­მელ­მაც შე­მოგ­ვი­ნა­ხა XV სა­უკ­უნ­ის მე­ორე ნა­ხე­ვარ­ში კე­დელ­ზე შეს­რუ­ლე­ბუ­ლი „ვეფხის­ტყა­ოს­ნის“ ორი სტრო­ფი. ეს არ­ის ჩვე­ნამ­დე მოღ­წე­ული უძ­ვე­ლე­სი ჩა­ნა­წე­რი.

ამ სტა­ტი­ით, რა თქმა უნ­და, სრულ­ფა­სო­ვა­ნი სიტყვა ვერ ით­ქმე­ბა, თუმ­ცა აქ აღ­ნიშ­ნუ­ლი ინ­ფორ­მა­ცია მცი­რედ წარ­მოდ­გე­ნას მა­ინც შე­გიქ­მნი­დათ იმ უნ­იკ­ალ­ურ ძეგ­ლზე, რო­მე­ლიც სა­ქარ­თვე­ლოს სამ­ხრე­თით, ვარ­ძი­ის სი­ახ­ლო­ვეს მდე­ბა­რე­ობს, რაც, თა­ვის­თა­ვად, ქარ­თუ­ლი ეკ­ლე­სი­ის ის­ტო­რი­ის, ას­ევე, სა­ეკ­ლე­სიო სა­კორ­პო­რა­ციო სა­მარ­თლის ის­ტო­რი­ის თვალ­სა­ჩი­ნო­ებაა. ვფიქ­რობ, რო­გორც ვარ­ძია, ას­ევე ვა(ჰა)ნის ქვა­ბე­ბიც ცნო­ბი­ლი უნ­და იყ­ოს თი­თოეული ქარ­თვე­ლის­თვის. ეს ყვე­ლა­ფე­რი ჩვენ უნ­და ვი­ცო­დეთ და ვა­ფა­სებ­დეთ.

სტა­ტი­აში მოყ­ვა­ნი­ლი არ­გუ­მენ­ტე­ბი­სა და მი­ზე­ზე­ბის გა­მო თა­მა­მად ვიტყვი, რომ „ვა­ჰა­ნის ქვაბ­თა გან­გე­ბა“ უნ­იკ­ალ­ურია და არა მარ­ტო ჩე­მი, არ­ამ­ედ თი­თოეული ქარ­თვე­ლის მი­ზა­ნი უნ­და იყ­ოს ამ უნ­იკ­ალ­ური ძეგ­ლის პო­პუ­ლა­რი­ზა­ცია!