მო­ამ­ზა­და ნა­ტო ობ­ოლ­აძ­ემ

თა­ნა­მედ­რო­ვე პროგ­რე­სუ­ლი სა­ზო­გა­დო­ება ნე­ბის­მი­ერი კონ­ფლიქ­ტის და­სა­რე­გუ­ლი­რებ­ლად უარს ამ­ბობს ძა­ლა­დობ­რივ მე­თო­დებ­ზე და გა­მო­სა­ვალს კულ­ტუ­რულ, სა­მეც­ნი­ერო ან, უბ­რა­ლოდ, ორი ეთ­ნო­სის წარ­მო­მად­გენ­ლე­ბის დი­ალ­ოგ­ის სა­ფუძ­ველ­ზე ეძ­ებს და აყ­ალ­იბ­ებს, რა­მაც შე­იძ­ლე­ბა მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი ზე­გავ­ლე­ნა იქ­ონი­ოს ოფ­იცი­ალ­ურ გა­დაწყვე­ტი­ლე­ბებ­ზე. ბო­ლო რამ­დე­ნი­მე ათ­წლე­ულ­ის გან­მავ­ლო­ბა­ში გამ­წვა­ვე­ბულ ქარ­თულ-ოს­ურ ურ­თი­ერ­თო­ბებს მე­სა­მე მხა­რის აგ­რე­სი­ული პო­ლი­ტი­კა (რუ­სე­თის მხა­რე) კი­დევ უფ­რო არ­თუ­ლებს და, ამ­ავე დროს, ორ­მა­გად აქ­ტუ­ალ­ურ­სა და მნიშ­ვნე­ლო­ვანს ხდის მეც­ნი­ერ­ებ­ის თა­ნამ­შრომ­ლო­ბას, მათ ერ­თობ­ლივ სა­მეც­ნი­ერო ნაშ­რო­მებს. ახ­ლა­ხან მათ რიცხვს ქარ­თულ-ოს­ური და ოს­ურ-ქარ­თუ­ლი სას­კო­ლო ლექ­სი­კო­ნი შე­ემ­ატა, რომ­ლის ავ­ტო­რი თბი­ლი­სის სა­ხელ­მწი­ფო უნ­ივ­ერ­სი­ტე­ტის პრო­ფე­სო­რი ნა­ირა ბე­პი­ევია, რე­დაქ­ტო­რე­ბი კი არი­ან: მწე­რა­ლი და მთარ­გმნე­ლი ცხინ­ვა­ლი­დან მე­რი ცხოვ­რე­ბო­ვა, აკ­ად­ემ­იკ­ოსი ავ­თან­დილ არ­აბ­ული და თბი­ლი­სის სა­ხელ­მწი­ფო უნ­ივ­ერ­სი­ტე­ტის მოწ­ვე­ული პრო­ფე­სო­რი ნი­ნო პო­პი­აშ­ვი­ლი.

ამ დრო­ის­თვის ოს­ური ენა სა­ქარ­თვე­ლოს არა­ერთ სკო­ლა­ში ის­წავ­ლე­ბა: ქარ­თლში — გო­რი­სა და კას­პის მუ­ნი­ცი­პა­ლი­ტე­ტებ­ში (შავ­შვებ­ში, წი­თე­ლუ­ბან­ში, ნი­გო­ზა­ში), კა­ხეთ­ში — ყვარ­ლი­სა და ლა­გო­დე­ხის მუ­ნი­ცი­პა­ლი­ტე­ტებ­ში (წიწ­კე­ნა­ან­თსე­რის, არ­ეშ­ფერ­ნი­სა და ფო­ნას სკო­ლებ­ში), ოს­ურ ენ­ას ას­წავ­ლი­ან, ას­ევე, ივ­ანე ჯა­ვა­ხიშ­ვი­ლის სა­ხე­ლო­ბის თბი­ლი­სის სა­ხელ­მწი­ფო უნ­ივ­ერ­სი­ტეტ­ში. რო­გორც ნა­ირა ბე­პი­ევი აღ­ნიშ­ნავს, „ამ ლექ­სი­კო­ნის გა­მო­ყე­ნე­ბას ფარ­თო არე­ალი აქ­ვს. ის გა­მო­ად­გე­ბა ყვე­ლას, ვი­საც ამ ენ­ის სწავ­ლა სურს. წიგ­ნს დარ­თუ­ლი აქ­ვს ქარ­თუ­ლი და ოს­ური ან­ბა­ნი, ტრან­სლი­ტე­რა­ცია და სხვა სა­მეც­ნი­ერო აპ­არ­ატ­ურა, რაც კი­დევ უფ­რო გაუადვილებს მსურ­ვე­ლებს ოს­ური ენ­ის შეს­წავ­ლას.“ ამ­ავე დროს, ქარ­თულ-ოს­ური და ოს­ურ-ქარ­თუ­ლი სას­კო­ლო ლექ­სი­კო­ნი ერ­თგვა­რი „შუ­ამ­ავ­ალი ენ­ის“ ფუნ­ქცი­ას­აც ჩა­მო­არ­თმევს რუ­სულ ენ­ას, რად­გან აქ­ამ­დე ოს­ური ენ­ის სწავ­ლე­ბი­სას, ძი­რი­თა­დად, სწო­რედ რუ­სულ-ოს­ურ და ოს­ურ-რუ­სულ ლექ­სი­კონს იყ­ენ­ებ­დნენ.

ახ­ალი ქარ­თულ-ოს­ური და ოს­ურ-ქარ­თუ­ლი სას­კო­ლო ლექ­სი­კო­ნის შედ­გე­ნის, გა­მო­ცე­მი­სა და გავ­რცე­ლე­ბის დე­ტა­ლე­ბის შე­სა­ხებ პრო­ფე­სო­რი ნა­ირა ბე­პი­ევი გვე­სა­უბ­რე­ბა.

— ქალ­ბა­ტო­ნო ნა­ირა, რა იყო თქვე­ნი მი­ზა­ნი ქარ­თულ-ოს­ურ და ოს­ურ- ქარ­თულ სას­კო­ლო ლექ­სი­კონ­ზე მუ­შა­ობ­ის­ას?

— ამ გა­მო­ცე­მას მრა­ვალ­მხრი­ვი მი­ზა­ნი აქ­ვს. წიგ­ნი აგ­რძე­ლებს იმ მრა­ვალ­სა­უკ­უნ­ოვ­ან ტრა­დი­ცი­ას, რო­მე­ლიც ქარ­თულ-ოს­ური წიგ­ნე­ბის შექ­მნი­თა და გა­მო­ცე­მით და­ფუძ­ნდა ჯერ კი­დევ მე-18 სა­უკ­უნ­იდ­ან. ამ­ას­თან, სას­კო­ლო ლექ­სი­კონს აქ­ვს კონ­კრე­ტუ­ლად ოს­ური და ქარ­თუ­ლი ენ­ებ­ის შეს­წავ­ლას­თან და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი მიზ­ნე­ბი. ოს­ური და ქარ­თუ­ლი ენ­ებ­ის შეს­წავ­ლით და­ინ­ტე­რე­სე­ბუ­ლე­ბი ამ ლექ­სი­კონ­ში შეძ­ლე­ბენ ყვე­ლა სა­ჭი­რო და მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი სიტყვის პოვ­ნას, რაც, ბუ­ნებ­რი­ვია, ოს­ური და ქარ­თუ­ლი ენ­ებ­ის სა­ფუძ­ვლი­ან­ად შეს­წავ­ლა­ში და­ეხ­მა­რე­ბა მათ. წიგ­ნი სა­თა­ნა­დო დახ­მა­რე­ბას გა­უწ­ევს მეც­ნი­ერ­ებს, მკვლევ­რებს, მას­წავ­ლებ­ლებს, მოს­წავ­ლე­ებს, სტუ­დენ­ტებს, მთარ­გმნე­ლებს და ამ ენ­ებ­ის სა­ფუძ­ვლი­ან­ად შეს­წავ­ლის მსურ­ველთ.

გარ­და თა­ვი­სი პირ­და­პი­რი სა­გან­მა­ნათ­ლებ­ლო და­ნიშ­ნუ­ლე­ბი­სა, ქარ­თულ-ოს­ურ და ოს­ურ-ქარ­თულ სას­კო­ლო ლექ­სი­კონს სამ­შვი­დო­ბო მნიშ­ვნე­ლო­ბაც აქ­ვს. ის დი­დად შე­უწყობს ხელს ნდო­ბის აღ­დგე­ნას ქარ­თველ­თა და ოს­თა შო­რის. ვი­მე­დოვ­ნებთ, რომ ჩვე­ნი ლექ­სი­კო­ნი იმ ხი­დის და­ნიშ­ნუ­ლე­ბას შე­იძ­ენს, რო­მე­ლიც ასე სა­ჭი­რო და აუც­ილ­ებ­ელია დღეს ქარ­თულ-ოს­ურ ურ­თი­ერ­თო­ბა­ში.

უკ­ან­ას­კნე­ლი სა­მი ათ­წლე­ულ­ის გან­მავ­ლო­ბა­ში მიმ­დი­ნა­რე სა­ზო­გა­დო­ებ­რივ-პო­ლი­ტი­კურ­მა მოვ­ლე­ნებ­მა ბევ­რად გა­ნა­პი­რო­ბა ის ფაქ­ტი, რომ ოს­ური ენ­ის სა­ხელ­მძღვა­ნე­ლო­ებ­ის გა­მო­ცე­მა სა­ერ­თო­დაც საგ­რძნობ­ლად შე­ფერ­ხდა. იმ რე­ალ­ობ­აში, რო­ცა გაწყდა ძვე­ლად არ­სე­ბუ­ლი სა­მეც­ნი­ერო-პე­და­გო­გი­ური კავ­ში­რე­ბი, სრუ­ლად მო­იშ­ალა¬ოს­ურ­ენ­ოვ­ანი სას­კო­ლო (და არა მარ­ტო სას­კო­ლო) წიგ­ნე­ბის გა­მო­ცე­მის ტრა­დი­ცია, გან­სა­კუთ­რე­ბით აქ­ტუ­ალ­ური გახ­და ზრუნ­ვა ოს­ურ-ქარ­თუ­ლი და ქარ­თულ-ოს­ური სას­კო­ლო ლექ­სი­კო­ნის გა­მო­ცე­მი­სათ­ვის.

ეს წიგ­ნი (ქარ­თულ-ოს­ური და ოს­ურ-ქარ­თუ­ლი სას­კო­ლო ლექ­სი­კო­ნი) პირ­ვე­ლად გა­მო­იცა და იგი ქარ­თვე­ლი და ოსი ლექ­სი­კო­ლო­გე­ბის, ენ­ათ­მეც­ნი­ერ­ებ­ის, ლინ­გვის­ტე­ბის თა­ნამ­შრომ­ლო­ბის შე­დე­გია.

უნ­და აღ­ინ­იშ­ნოს, რომ არა მარ­ტო სას­კო­ლო ლექ­სი­კო­ნი, ქა­თულ-ოს­ური და ოს­ურ-ქარ­თუ­ლი ლექ­სი­კო­ნიც მრა­ვალ­წლი­ანი მუ­შა­ობ­ის შე­დე­გად პირ­ვე­ლად ჩვენ მი­ერ გა­მო­იცა 2012, 2014, 2016, 2018 წლებ­ში. სას­კო­ლო ლექ­სი­კო­ნის შედ­გე­ნი­სას ძი­რი­თა­დად ვე­ფუძ­ნე­ბო­დით ჩვენ მი­ერ გა­მო­ცე­მულ ამ ფუნ­და­მენ­ტურ გა­მო­ცე­მას. რა­საკ­ვირ­ვე­ლია, ვი­ყე­ნებ­დით სხვა სა­ხელ­მძღვა­ნე­ლო­ებ­საც (იხ. წიგ­ნში: და­სა­ხე­ლე­ბუ­ლი ლი­ტე­რა­ტუ­რის სია).

— რამ­დე­ნი ხა­ნი მიმ­დი­ნა­რე­ობ­და ლექ­სი­კონ­ზე მუ­შა­ობა?

— რო­გორც აღ­ვნიშ­ნეთ, ჩვენ­მა სა­მუ­შაო ჯგუფ­მა მრა­ვალ­წლი­ანი მუ­შა­ობ­ის შე­დე­გად ჯერ კი­დევ 2012 წელს გა­მოს­ცა ქარ­თულ-ოს­ური და ოს­ურ-ქარ­თუ­ლი აკ­ად­ემი­ური ლექ­სი­კო­ნი, რო­მე­ლიც 50 000 სიტყვა-სტა­ტი­ას მო­იც­ავს. ეს იყო ას­ეთი სა­ხის ლექ­სი­კო­ნის პირ­ვე­ლი გა­მო­ცე­მა. ქარ­თულ-ოს­ური და ოს­ურ-ქარ­თუ­ლი სას­კო­ლო ლექ­სი­კო­ნის გა­მო­ცე­მის დიდ­მა მოთხოვ­ნი­ლე­ბამ გა­ნა­პი­რო­ბა, რომ ჩვენს სა­მუ­შაო ჯგუფ­თან ერ­თად, ჩვენ მი­ერ უკ­ვე გა­მო­ცე­მულ აკ­ად­ემი­ურ ლექ­სი­კონ­ზე დაყ­რდნო­ბით, შე­ვად­გი­ნეთ და გა­მო­ვე­ცით აღ­ნიშ­ნუ­ლი სას­კო­ლო ლექ­სი­კო­ნი.

საკ­მაო ხანს ვი­მუ­შა­ვეთ, რა­თა მკითხვე­ლი­სათ­ვის, ამ წიგ­ნის მსურ­ველ­თათ­ვის შეგ­ვედ­გი­ნა და მიგ­ვე­წო­დე­ბი­ნა სას­კო­ლო ლექ­სი­კო­ნი თა­ვი­სი სა­მეც­ნი­ერო აპ­არ­ატ­ურ­ით.

— რამ­დენ სიტყვა-სტა­ტი­ას მო­იც­ავს ახ­ალი სას­კო­ლო ლექ­სი­კო­ნი?

— ქარ­თულ-ოს­ური და ოს­ურ-ქარ­თუ­ლი სას­კო­ლო ლექ­სი­კო­ნი მო­იც­ავს 22 000-ზე მეტ სიტყვა-სტა­ტი­ას და შედ­გე­ნი­ლია ორ­ენ­ოვ­ანი ლექ­სი­კო­ნე­ბის თა­ნა­მედ­რო­ვე მე­თო­დო­ლო­გი­ის გა­მო­ყე­ნე­ბით. სა­გუ­ლის­ხმოა, რომ სას­კო­ლო ლექ­სი­კონ­ში შე­ვი­ტა­ნეთ არა მხო­ლოდ ცალ­კე­ული სიტყვე­ბი, არ­ამ­ედ ის სიტყვა-სტა­ტი­ები, რომ­ლე­ბიც აუც­ილ­ებ­ელია ამ ორი ენ­ის ფლო­ბი­სათ­ვის რო­გორც ენ­ის შეს­წავ­ლის დაწყე­ბით ეტ­აპ­ზე, ას­ევე, გან­ვი­თა­რე­ბულ სა­ფე­ხურ­ზეც.

სა­ხელ­მძღვა­ნე­ლო­ში საკ­მაო ად­გი­ლი უკ­ავია იდი­ომ­ებს, ომ­ონ­იმ­ებს, პა­რო­ნი­მებ­სა და სხვ. ამ­ას­თა­ნა­ვე, წიგ­ნს დარ­თუ­ლი აქ­ვს ქარ­თუ­ლი და ოს­ური ფრა­ზე­ოლ­ოგ­იზ­მე­ბი, ქარ­თუ­ლი და ოს­ური ან­ტო­ნი­მე­ბის მოკ­ლე ლექ­სი­კო­ნი.

ოს­ური და ქარ­თუ­ლი ენ­ებ­ის სპე­ცი­ფი­კის გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბით, ლექ­სი­კო­ნებს და­ვურ­თეთ ქარ­თუ­ლი და ოს­ური ან­ბა­ნე­ბი (ლა­თი­ნუ­რი ტრან­სლი­ტე­რა­ცი­ით), შე­მოკ­ლე­ბა­თა გან­მარ­ტე­ბე­ბი, გრა­ფი­კუ­ლი ნიშ­ნე­ბის გან­მარ­ტე­ბე­ბი და სხვა სა­მეც­ნი­ერო აპ­არ­ატ­ურა.

— რამ­დე­ნად გა­უმ­არ­ტი­ვებს ახ­ალი ლექ­სი­კო­ნი სკო­ლის მოს­წავ­ლე­ებს ოს­ური ენ­ის შეს­წავ­ლას?

— ეს წიგ­ნი (ქარ­თულ-ოს­ური და ოს­ურ-ქარ­თუ­ლი სას­კო­ლო ლექ­სი­კო­ნი) უღ­რე­სად მნივ­ნე­ლო­ვა­ნია არა მარ­ტო მოს­წავ­ლე­თათ­ვის, არ­ამ­ედ მას­წავ­ლებ­ლე­ბის­თვი­სა და ამ ენ­ით და­ინ­ტერ­სე­ბუ­ლი სხვა პი­რე­ბის­თვის. წარ­მო­იდ­გი­ნეთ, სა­უკ­უნ­ეზე მე­ტია ის­წავ­ლე­ბა ოს­ური ენა სა­ქარ­თვე­ლო­ში, ქარ­თულ-ოს­ური და ოს­ურ-ქარ­თუ­ლი სას­კო­ლო ლექ­სი­კო­ნი კი არ არ­სე­ბობ­და. მას­წავ­ლე­ბელს ან მოს­წავ­ლეს ტერ­მი­ნე­ბი, ცნე­ბე­ბი, მა­თი გან­მარ­ტე­ბე­ბი უნ­და ეძ­ებ­ნათ რუ­სულ ლექ­სი­კო­ნებ­ში. ად­ვი­ლი გა­სა­გე­ბია, ეს რამ­ხე­ლა სირ­თუ­ლეს­თან (ზოგ­ჯერ გა­ურ­კვევ­ლო­ბას­თან) იყო და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი. ახ­ლა მოს­წავ­ლე­ებ­ის­ათ­ვის ეს პრობ­ლე­მა ად­ვი­ლად და­საძ­ლე­ვია.

— ვი­სი და­ფი­ნან­სე­ბით გა­მო­იცა და რო­გორ გავ­რცელ­დე­ბა ახ­ალი გა­მო­ცე­მა?

— ჩვენს ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ას, ა(ა)იპ „კავ­კა­სი­ურ მო­ზა­იკ­ას“, მჭიდ­რო თა­ნამ­შრომ­ლო­ბა აქ­ვს ად­გი­ლობ­რივ და სა­ერ­თა­შო­რი­სო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ებ­თან, სამ­თავ­რო­ბო და არ­ას­ამ­თავ­რო­ბო სტრუქ­ტუ­რებ­თან. ქარ­თულ-ოს­ური და ოს­ურ-ქარ­თუ­ლი ლექ­სი­კო­ნი გა­მო­ცე­მუ­ლია ევ­რო­კავ­ში­რი­სა და გა­ერ­ოს გან­ვი­თა­რე­ბის ერ­თობ­ლი­ვი პროგ­რა­მის — COBERM-ის მი­ერ. ჩვე­ნი გა­მო­ცე­მუ­ლი წიგ­ნის გავ­რცე­ლე­ბის ტრა­დი­ცი­ული მე­თო­დი ას­ეთი იყო: ინ­იშ­ნე­ბო­და პრე­ზენ­ტა­ცია ივ­ანე ჯა­ვა­ხიშ­ვი­ლის სა­ხე­ლო­ბის თბი­ლი­სის სა­ხელ­მწი­ფო უნ­ივ­ერ­სი­ტეტ­ში, მეც­ნი­ერ­ებ­ათა ერ­ოვ­ნულ აკ­ად­ემი­აში, რე­გი­ონ­ის უმ­აღ­ლეს სას­წავ­ლებ­ლებ­ში (გო­რის სას­წავ­ლო უნ­ივ­ერ­სი­ტეტ­ში, რე­გი­ონ­ის სკო­ლებ­ში – ლა­გო­დე­ხი­სა და ყვარ­ლის მუ­ნი­ცი­პა­ლი­ტე­ტის სკო­ლებ­ში), ვიწ­ვევ­დით და­ინ­ტე­რე­სე­ბულ პი­რებს, ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ებს და მათ ვუ­რი­გებ­დით ამ წიგ­ნებს. ამ­ჟა­მინ­დე­ლი ვი­თა­რე­ბის გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბით, ეს გზა მო­სა­ხერ­ხე­ბე­ლი არ არ­ის. ვგეგ­მავთ წიგ­ნე­ბის ად­გი­ლებ­ზე ჩა­ტა­ნას და შემ­დეგ (რო­ცა ამ­ისი სა­შუ­ალ­ება იქ­ნე­ბა) მის გავ­რცე­ლე­ბას.

— რამ­დე­ნად შე­საძ­ლე­ბე­ლია, რომ ოს­ურ მხა­რეს მი­აწ­ოდ­ოთ ეს ლექ­სი­კო­ნი და აქ­ვთ თუ არა მათ ამ­ის სურ­ვი­ლი?

— ჩვე­ნი გა­მო­ცე­მე­ბის მი­მართ ყველ­გან ყო­ველ­თვის დიდ ინ­ტე­რესს იჩ­ენ­დნენ ქარ­თვე­ლე­ბი­ცა და ოს­ებ­იც, მა­თი საცხოვ­რე­ბე­ლი ად­გი­ლის მი­უხ­ედ­ავ­ად. ქარ­თულ-ოს­ური და ოს­ურ-ქარ­თუ­ლი ლექ­სი­კო­ნე­ბით და­ინ­ტე­რეს­დნენ სა­მეც­ნი­ერო წრე­ები, ენ­ათ­მეც­ნი­ერ­ები, ლინ­გვის­ტე­ბი, თარ­ჯიმ­ნე­ბი, სხვა­დას­ხვა დარ­გის სპე­ცი­ალ­ის­ტე­ბი, ას­ევე — ამ ენ­ებ­ის შემ­სწავ­ლე­ლი სტუ­დენ­ტე­ბი, რი­გი­თი მო­ქა­ლა­ქე­ები. ეს წიგ­ნი ხომ ორ­ივე ენ­ის პო­პუ­ლა­რი­ზა­ციაა. ჩვენ ოს­ურ მხა­რეს, მა­თი სურ­ვი­ლის გათ­ვალ­სი­წი­ნე­ბით, მი­ვა­წო­დეთ ჩვე­ნი აკ­ად­ემი­ური ლექ­სი­კო­ნის გარ­კვე­ული რა­ოდ­ენ­ობა. ამ­ჟა­მა­დაც სას­კო­ლო ლექ­სი­კონ­ზე დი­დი მოთხოვ­ნი­ლე­ბაა. ლექ­სი­კო­ნის გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბას დი­დი გა­მოხ­მა­ურ­ება მოჰ­ყვა სო­ცი­ალ­ურ ქსელ­ში 1000-ზე მე­ტი და­დე­ბი­თი კო­მენ­ტა­რი და გა­ზი­არ­ება, მათ შო­რის, ცხინ­ვა­ლის სა­გან­მა­ნათ­ლებ­ლო და პო­ლი­ტი­კურ წრე­ებ­ში, ვლა­დი­კავ­კაზ­ში, ის­ევე, რო­გორც სა­ქარ­თვე­ლოს რე­გი­ონ­ებ­ში, დევ­ნილ­თა და­სახ­ლე­ბებ­ში და უცხო­ურ სა­მეც­ნი­ერო-კვლე­ვით ცენ­ტრებ­ში. რო­გორც აღ­ვნიშ­ნეთ, იგ­ეგ­მე­ბა ლექ­სი­კო­ნის პრე­ზენ­ტა­ცია თა­ნა­მედ­რო­ვე რე­გუ­ლა­ცი­ებ­ის შე­სა­ბა­მი­სად.