2020 იაკ­ობ გო­გე­ბაშ­ვი­ლის საიუბილეო წე­ლია – 27 ოქ­ტომ­ბერს 180 წე­ლი უს­რულ­დე­ბა! ვართ პირ­ნა­თე­ლი დი­დი იაკ­ობ­ის წი­ნა­შე?

იაკ­ობ­ის ძმიშ­ვი­ლი შალ­ვა გო­გე­ბაშ­ვი­ლი იგ­ონ­ებს, სიკ­ვდი­ლის წინ იაკ­ობ­მა მითხრაო: „დე­და­ენა“ დი­დი რა­მეა ჩვე­ნი ერ­ის­თვის...მხო­ლოდ ის მა­ფიქ­რებს, რომ წე­რა-კითხვის სა­ზო­გა­დო­ებ­ამ კარ­გად მოუაროს ჩემს „დე­და­ენ­ას“ და გო­ნივ­რუ­ლად მო­იხ­მა­როს მი­სი შე­მო­სა­ვა­ლი“... – ეს იყო მი­სი უკ­ან­ას­კნე­ლი სიტყვე­ბიო, – წერს შალ­ვა გო­გე­ბაშ­ვი­ლი... წე­რა-კითხვის გა­მავ­რცე­ლე­ბელ­მა სა­ზო­გა­დო­ებ­ამ კი აუს­რუ­ლა იაკ­ობს ნატ­ვრა, მაგ­რამ შემ­დეგ? თუმ­ცა, მო­დით, თვა­ლი გა­ვა­დევ­ნოთ „დე­და­ენ­ის“ ბედს (ანუ რო­გორ შე­ვუს­რუ­ლეთ იაკ­ობს თხოვ­ნა):

ბო­ლო პე­რი­ოდ­ში და­იწ­ერა – იაკ­ობ გო­გე­ბაშ­ვი­ლის „დე­და­ენა“ სკო­ლა­ში დაბ­რუნ­დაო... მე­კითხე­ბი­ან, რა სჭირ­და და­საბ­რუ­ნე­ბე­ლი, სკო­ლი­დან არც წა­სუ­ლაო... არაა ასე. მო­ვის­მი­ნოთ: 1925 წელს უკ­ან­ას­კნე­ლად გა­მო­იცა „დე­და­ენა“ იაკ­ობ გო­გე­ბაშ­ვი­ლის ავ­ტო­რო­ბით – ქარ­თველ­თა შო­რის წე­რა-კითხვის გა­მავ­რცე­ლე­ბე­ლი სა­ზო­გა­დო­ებ­ის მზრუნ­ვე­ლო­ბით (გა­მო­ცე­მას ხელ­მძღვა­ნე­ლობ­და იოს­ებ ბოც­ვა­ძე). ქარ­თველ­თა შო­რის წე­რა-კითხვის გა­მავ­რცე­ლე­ბელ­მა სა­ზო­გა­დო­ებ­ამ შეწყვი­ტა არ­სე­ბო­ბა და... 1935 წლამ­დე სა­ან­ბა­ნე სა­ხელ­მძღვა­ნე­ლო აღ­არ გა­მო­ცე­მუ­ლა; ხო­ლო ამ წელს გა­დაწყდა, ი.გო­გე­ბაშ­ვი­ლის „დე­და­ენ­ის“ მი­ხედ­ვით შე­ედ­გი­ნათ სა­ან­ბა­ნე წიგ­ნი (და­ევ­ალა ვ. ძი­ძი­გურ­სა და ა. გვა­ხა­რი­ას) და ამ პე­რი­ოდ­იდ­ან იწყე­ბა იაკ­ობ­ის „დე­და­ენ­ის“ გა­და­კე­თე­ბა-გა­და­მუ­შა­ვე­ბის ხან­გრძლი­ვი („და­უნ­დო­ბე­ლი“) პრო­ცე­სი... 1944 წლი­დან საკ­მა­ოდ დი­დი ხნის გან­მავ­ლო­ბა­ში გა­მო­იც­ემ­ოდა ლ. ბოც­ვა­ძი­სა და ე. ბურ­ჯა­ნა­ძის „გა­და­მუ­შა­ვე­ბუ­ლი“ „საბ­ჭო­თა დე­და­ენა“ (ასე მო­იხ­სე­ნი­ებ­დნენ!)... წიგ­ნში ჭარ­ბად იყო საბ­ჭო­თა თე­მა­ტი­კა – ლე­ნი­ნი, სტა­ლი­ნი, ბე­რია, საბ­ჭო­თა არ­მია... ეს პრინ­ცი­პუ­ლად ეწ­ინა­აღ­მდე­გე­ბო­და გო­გე­ბაშ­ვი­ლის პრინ­ცი­პებს...

1973 წლი­დან გა­მო­დის „ვ. რა­მიშ­ვი­ლის მი­ერ შედ­გე­ნი­ლი“ სა­ან­ბა­ნე წიგ­ნი „დე­და­ენა“, რო­მელ­საც ეწ­ერა: „აგ­ებ­ულია ი. გო­გე­ბაშ­ვი­ლის „დე­და­ენ­ის“ მი­ხედ­ვით“. 90-იანი წლე­ბი­დან კი გა­მოჩ­ნდა არა­ერ­თი „დე­და­ენა“... თა­ვი­დან ეწ­ერ­ებ­ოდ­ნენ შემ­დგე­ნელ-რე­დაქ­ტო­რე­ბად (მი­უთ­ით­ებ­დნენ ი. გო­გე­ბაშ­ვი­ლის მი­ხედ­ვი­თო), შემ­დეგ უკ­ვე ეს შემ­დგენ­ლე­ბი „დე­და­ენ­ის“ავ­ტო­რე­ბად იქ­ცნენ... ორ ათე­ულ­ამ­დე ას­ეთი „დე­და­ენა“ გა­მოჩ­ნდა ბო­ლო ათ­წლე­ულ­ებ­ში... იაკ­ობ გო­გე­ბაშ­ვი­ლის ავ­ტო­რო­ბით „დე­და­ენა“ სა­გან­მა­ნათ­ლებ­ლო სივ­რცი­დან გაქ­რა... 2009 წელს ი. გო­გე­ბაშ­ვი­ლის სა­ზო­გა­დო­ებ­ის (თავ­მჯდო­მა­რე დე­კა­ნო­ზი კონ­სტან­ტი­ნე გი­ორ­გა­ძე) მცდე­ლო­ბით ი. გო­გე­ბაშ­ვი­ლის „დე­და­ენა“ დაბ­რუნ­და სკო­ლა­ში (სხვა 9 „დე­და­ენ­ას­თან“ ერ­თად!), მაგ­რამ მხო­ლოდ ერ­თი წლით... ერ­თი წლის შემ­დეგ „სხვა ავ­ტო­რებ­მა“ აჯ­ობ­ეს ი. გო­გე­ბაშ­ვილს და ამო­აგ­დეს მი­სი წიგ­ნი ხმა­რე­ბი­დან... ანუ: იაკ­ობ­ის­აგ­ან გა­და­კე­თე­ბულ-გაუარესებულმა „დე­და­ენ­ებ­მა“ და­ჩაგ­რა იაკ­ობ­ის „დე­და­ენა“...

რა ხდე­ბო­და? – იღ­ებ­დნენ იაკ­ობ­ის „დე­და­ენ­ას“, ცვლიდ­ნენ რაც სურ­დათ, რო­გორც სურ­დათ და ეწ­ერ­ებ­ოდ­ნენ ავ­ტო­რე­ბად... ფაქ­ტობ­რივ, ის­აკ­უთ­რებ­დნენ... წიგ­ნში შე­ტა­ნი­ლი ცვლი­ლე­ბე­ბი უმ­ეტ­ეს­ად თვით­მიზ­ნუ­რი იყო –“ავ­ტო­რო­ბა“ რომ გა­ემ­არ­თლე­ბი­ნათ, ცვლი­ლე­ბა ხომ უნ­და შე­ეტ­ან­ათ?! ეს „ავ­ტო­რე­ბი“ არ ით­ვა­ლის­წი­ნებ­დნენ ი. გო­გე­ბაშ­ვი­ლი­სე­ულ პრინ­ცი­პებს... ძი­რი­თა­დად უც­ვლე­ლად ტო­ვებ­დნენ პირ­ვე­ლი-ორი გაკ­ვე­თი­ლის თე­მას (ია, თი­თი...)... სრუ­ლი გა­ნუ­კითხა­ობა იყო... ორი­ოდე მა­გა­ლითს მო­ვიყ­ვან ნი­მუ­შად რე­დაქ­ტორ-გა­დამ­კე­თე­ბელ­თა „შე­მოქ­მე­დე­ბი­დან“:

– იაკ­ობ­ის აზ­რით, სა­ან­ბა­ნე სიტყვა უნ­და იყ­ოს ბავ­შვი­სათ­ვის კარ­გად ნაც­ნო­ბი; სუ­რათს რომ ნა­ხავს ბავ­შვი, უნ­და მიხ­ვდეს, რა წე­რია სუ­რა­თის ქვეშ; ამ პრინ­ცი­პით შე­მო­იტ­ანა მე­სა­მე გაკ­ვე­თი­ლად „სა­ათი“. ერთ-ერთ მოქ­მედ სა­ხელ­მძღვა­ნე­ლო­ში „სა­ათი“ ჩა­ან­აც­ვლეს სიტყვით „თა­სი“. ნა­ხა­ტის მი­ხედ­ვით ბავ­შვმა შე­იძ­ლე­ბა თქვას, ეს არ­ისო ჯა­მი, ფი­ალა, აზ­არ­ფე­შა, თეფ­ში და ა.შ. წახ­და საქ­მე...

იაკ­ობ­ის­თვის პრინ­ცი­პუ­ლი მნიშ­ვნე­ლო­ბა აქ­ვს სა­ან­ბა­ნე ტექ­სტში სიტყვა­თა თან­მიმ­დევ­რო­ბას. მე­ორე გაკ­ვე­თილ­ში იაკ­ობ­ის ვა­რი­ან­ტი – ა-თი. თი-თა. თა-თი. თი-თი – შეც­ვა­ლეს თან­მიმ­დევ­რო­ბით: თი-თი. თა-თი. თი-თა. ა-თი. იაკ­ობი კი გან­მარ­ტავ­და: „აქ ყო­ვე­ლი შემ­დე­გი სიტყვა, გა­სა­ად­ვი­ლებ­ლად კითხვის პრო­ცე­სი­სა, უნ­და იწყე­ბო­დეს იმ მარ­ცვლით, რომ­ლი­თაც თავ­დე­ბა წი­ნა სიტყვა“...

იაკ­ობი ბრძა­ნებს: „ენ­ის სი­ცოცხლე იწყე­ბა ფრა­ზე­ბი­დან და რამ­დე­ნა­დაც ად­რე გა­დახ­ვალთ ფრა­ზებ­ზე, იმ­დე­ნად უფ­რო უკ­ეთ­ესია. ამ სა­იდ­უმ­ლოს – კითხვის მნიშ­ვნე­ლო­ბას, მხო­ლოდ მა­შინ იგ­ებს და გრძნობს... ხა­ლის­საც ძლი­ერ უმ­ატ­ებს გაკ­ვე­თილს ეს ფრა­ზა“... ამ­იტ­ომ­აც 32 სა­ან­ბა­ნე გაკ­ვე­თი­ლი­დან 1-25 არ­ის ერ­თსიტყვი­ანი (ია, თი­თი, სა­ათი...), 26-27 – ორ­სიტყვი­ანი ფრა­ზა (მერ­ცხა­ლი მიფ­რი­ნავს, ქო­ჩო­რა ტო­რო­ლა) და 28-32 – სამ­სიტყვი­ნი ფრა­ზა (აბ­უზ­ული წი­წი­ლა დგას და სხვა.)... „მი­ხედ­ვით დე­და­ენ­ებ­ის“ უმ­ეტ­ეს­ობ­აში ყვე­ლა სა­ან­ბა­ნე გაკ­ვე­თი­ლი ერ­თსიტყვი­ანია... უხ­ეშ­ადაა დარ­ღვე­ული სა­ან­ბა­ნე ტექ­სტის სტრუქ­ტუ­რა... და მრა­ვა­ლი სხვა...

ცხა­დია, ყო­ველ­გვა­რი ას­ეთი ცვლი­ლე­ბა ერთ მი­ზანს ემ­სა­ხუ­რე­ბა: გა­ამ­არ­თლონ თა­ვი­ან­თი „ავ­ტო­რო­ბა“ და... ის­ევ ვი­ვიწყებთ გო­გე­ბაშ­ვილს: „ისე დამ­ღუპ­ვე­ლი და და­მამ­ხო­ბე­ლი არ­სად არ­ის, რო­გორც ხალ­ხის გა­ნათ­ლე­ბა­ში, ძებ­ნა პი­რა­დი ინ­ტე­რე­სე­ბი­სა, ნივ­თი­ერ­ის სახ­სრის გაძ­ლი­ერ­ებ­ისა, ფუ­ლის მო­პო­ვე­ბი­სა, მე­ტად­რე იქ, სა­დაც დე­და­ენ­ას ზო­გი­ერ­თნი ეპყრო­ბი­ან ისე, რო­გორც ავი დე­დი­ნაც­ვა­ლი თა­ვის მო­ძუ­ლე­ბულ გერ­სა“...

2008 წელს ი. გო­გე­ბაშ­ვი­ლის სა­ზო­გა­დო­ებ­ამ ჩა­ატ­არა სა­მეც­ნი­ერო კონ­ფე­რენ­ცია თე­მა­ზე – „იაკ­ობ­ის „დე­და­ენა“ და თა­ნა­მედ­რო­ვე ქარ­თუ­ლი სკო­ლა“... ამ კონ­ფე­რენ­ცი­აზე კარ­გად წარ­მოჩ­ნდა, ერ­თი მხრივ, რით არ­ის უნ­იკ­ალ­ური იაკ­ობ­ის „დე­და­ენა“ და, მე­ორე მხრივ, „სხვა ავ­ტორ­თა“ „დე­და­ენ­ებ­ში“ რა პრობ­ლე­მე­ბი იჩ­ენ­და თავს... სხვა­თა­შო­რის, ამ კონ­ფე­რენ­ცი­ის შემ­დეგ რამ­დე­ნი­მე ას­ეთ­მა „დე­და­ენ­ამ“ შეწყვი­ტა არ­სე­ბო­ბა (სულ იმ­ჟა­მად ათ­ზე მე­ტი იყო...)! მაგ­რამ იაკ­ობ­ის ძარ­ცვა გრძელ­დე­ბო­და; მით­ვი­სე­ბა-მი­სა­კუთ­რე­ბას ბო­ლო არ უჩ­ან­და...

იმ­ის­ათ­ვის, რომ დაგ­ვეც­ვა იაკ­ობ­ის ინ­ტე­ლექ­ტუ­ალ­ური სა­კუთ­რე­ბა ხელ­ყო­ფი­სა­გან, 2008 წელს მივ­მარ­თეთ კულ­ტუ­რის სა­მი­ნის­ტროს, რომ „დე­და­ენ­ის­თვის“ (სა­ან­ბა­ნე სა­ხელ­მძღვა­ნე­ლოს შედ­გე­ნის ი. გო­გე­ბაშ­ვი­ლი­სე­ული მე­თო­დი­სათ­ვის) მი­ენ­იჭ­ებ­ინ­ათ არ­ამ­ატ­ერი­ალ­ური კულ­ტუ­რუ­ლი მემ­კვიდ­რე­ობ­ის ძეგ­ლის სტა­ტუ­სი. სამ­წუ­ხა­როდ, იმ­ჟა­მად ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა ვერ და­ვა­ინ­ტე­რე­სეთ „დე­და­ენ­ის“ თე­მით; სა­ბედ­ნი­ერ­ოდ, მოგ­ვი­ან­ებ­ით მი­ზანს მი­ვაღ­წი­ეთ (ვსა­უბ­რობ გო­გე­ბაშ­ვი­ლის სა­ზო­გა­დო­ებ­ის სა­ხე­ლით). მი­ვაქ­ცი­ოთ ყუ­რადღე­ბა მოვ­ლე­ნა­თა გან­ვი­თა­რე­ბას:

* * *

2013 წელს ი. გო­გე­ბაშ­ვი­ლის „დე­და­ენ­ას“ (სა­ან­ბა­ნე სა­ხელ­მძღვა­ნე­ლოს შედ­გე­ნის ი. გო­გე­ბაშ­ვი­ლი­სე­ულ მე­თოდს) მი­ენ­იჭა არ­ამ­ატ­ერი­ალ­ური კულ­ტუ­რუ­ლი მემ­კვიდ­რე­ობ­ის ძეგ­ლის სტა­ტუ­სი (გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი მად­ლო­ბა კულ­ტუ­რის იმ­ჟა­მინ­დელ მი­ნის­ტრს ბ-ნ გ. ოდ­იშ­არი­ას);

2014 წელს სა­ქარ­თვე­ლოს მთავ­რო­ბის დად­გე­ნი­ლე­ბით ამ ძეგ­ლს გა­ნე­საზღვრა ერ­ოვ­ნუ­ლი სტა­ტუ­სი (გავ­ხა­ზავთ: ერ­ოვ­ნუ­ლი კა­ტე­გო­რი­ის არ­ამ­ატ­ერი­ალ­ური კულ­ტუ­რუ­ლი მემ­კვიდ­რე­ობ­ის ძეგ­ლი სულ ხუ­თი­ოდე გვაქ­ვს!...);

2015 წელს ქარ­თულ ან­ბანს გა­ნე­საზღვრა არ­ამ­ატ­ერი­ალ­ური კულ­ტუ­რუ­ლი მემ­კვიდ­რე­ობ­ის ერ­ოვ­ნუ­ლი ძეგ­ლის სტა­ტუ­სი („დე­და­ენა“ არ­ის ამ ნო­მი­ნა­ცი­ის ერთ-ერ­თი ძი­რი­თა­დი ელ­ემ­ენ­ტი);

2016 წელს იუნ­ეს­კომ ქარ­თულ ან­ბანს მი­ან­იჭა სა­კა­ცობ­რიო კულ­ტუ­რუ­ლი მემ­კვიდ­რე­ობ­ის ძეგ­ლის სტა­ტუ­სი („დე­და­ენ­ით­ურთ“) და შე­იტ­ანა სა­კა­ცობ­რიო კულ­ტუ­რუ­ლი მემ­კვიდ­რე­ობ­ის წარ­მო­მად­გენ­ლო­ბით ნუს­ხა­ში! (ამ ნუს­ხა­ში სულ სა­მი­ოდე ძეგ­ლია ქარ­თუ­ლი!)...

არ­ამ­ატ­ერი­ალ­ური კულ­ტუ­რუ­ლი მემ­კვიდ­რე­ობ­ის ძეგ­ლე­ბის შე­სა­ხებ სა­ერ­თა­შო­რი­სო კონ­ვენ­ცი­ებ­ის მოთხოვ­ნა­თა შე­სა­ბა­მი­სად სა­ქარ­თვე­ლოს პარ­ლა­მენ­ტმა 2018 წელს მო­ამ­ზა­და და 2019 წელს შე­იტ­ანა და­მა­ტე­ბა გა­ნათ­ლე­ბის კა­ნონ­ში კულ­ტუ­რუ­ლი მემ­კვიდ­რე­ობ­ის ძეგ­ლის სა­ფუძ­ველ­ზე სა­ხელ­მძღვა­ნე­ლოს შექ­მნის შე­სა­ხებ (შე­მოკ­ლე­ბით „დე­და­ენ­ის“ კა­ნონს ვუ­წო­დებთ). 

ამ კა­ნო­ნის მოთხოვ­ნა­თა შე­სა­ბა­მი­სად –2019 წელს გა­ნათ­ლე­ბის სა­მი­ნის­ტროს­თან შე­იქ­მნა სა­ხელ­მწი­ფო კო­მი­სია (კო­მი­სი­ის თავ­მჯდო­მა­რე გა­ნათ­ლე­ბი­სა და მეც­ნი­ერ­ებ­ის მი­ნის­ტრი; კო­მი­სი­ის წევ­რე­ბი — პარ­ლა­მენ­ტის კო­მი­ტე­ტის თავ­მჯდო­მა­რე, თვალ­სა­ჩი­ნო ქარ­თვე­ლი მეც­ნი­ერ­ები და მოღ­ვა­წე­ები, პრაქ­ტი­კო­სი პე­და­გო­გე­ბი), რო­მელ­თაც და­ევ­ალ­ათ ი. გო­გე­ბაშ­ვი­ლის „დე­და­ენ­ის“ გა­და­მუ­შა­ვე­ბა და მომ­ზა­დე­ბა სას­კო­ლო სა­ხელ­მძღვა­ნე­ლოდ. 

2019 წლის სექ­ტემ­ბერ­ში სა­ქარ­თვე­ლოს ყვე­ლა სა­ჯა­რო სკო­ლა­სა და კერ­ძო სკო­ლა­თა ნა­წილს (ვინც მო­ითხო­ვა) სა­ჩუქ­რად გა­და­ეცა სა­ხელ­მწი­ფო კო­მი­სი­ის მი­ერ გა­და­მუ­შა­ვე­ბუ­ლი ი. გო­გე­ბაშ­ვი­ლის „დე­და­ენა“. ას­ევე მოხ­და 2020-2021 სას­წავ­ლო წელ­საც! სა­ხელ­მწი­ფო კო­მი­სია მუ­შა­ობ­ას აგ­რძე­ლებს და გა­ნი­ხი­ლავს მი­ღე­ბულ შე­ნიშ­ვნებ­სა და წი­ნა­და­დე­ბებს...

აი, ამ­ას ჰქვია სკო­ლა­ში იაკ­ობ გო­გე­ბაშ­ვი­ლის „დე­და­ენ­ის“ დაბ­რუ­ნე­ბა!

გან­ვმარ­ტავთ: სა­ხელ­მწი­ფო კო­მი­სი­ამ სა­ფუძ­ვლად აიღო ი. გო­გე­ბაშ­ვი­ლის „დე­და­ენ­ის“ 1912 წლის გა­მო­ცე­მა (იაკ­ობ­ის სი­ცოცხლე­ში ბო­ლო გა­მო­ცე­მა). ვი­ხელ­მძღვა­ნე­ლეთ იაკ­ობ­ისე­ული მთა­ვა­რი პრინ­ცი­პით – „სა­ან­ბა­ნე წიგ­ნი არ­ის ენ­ობ­რი­ვი სა­ხელ­მძღვა­ნე­ლო; მან ბავ­შვს უნ­და ას­წავ­ლოს კარ­გი ქარ­თუ­ლი და შე­აყ­ვა­როს დე­და­ენა“! ვით­ვა­ლის­წი­ნებ­დით იაკ­ობ­ის შე­გო­ნე­ბას: „თუ გა­უკ­ეთ­ეს­ებ­ას მო­აკ­ლდე­ბა „დე­და­ენა“, იგი მოკ­ვდე­ბა... ყო­ველ­გვა­რი ცვლი­ლე­ბა შე­ტა­ნი­ლი უნ­და იქ­ნეს ქარ­თველ­თა შო­რის წე­რა-კითხვის გა­მავ­რცე­ლე­ბე­ლი სა­ზო­გა­დო­ებ­ის გამ­გე­ობ­ის ¾-ის თან­ხმო­ბით“... და კო­მი­სი­ამ იზ­რუ­ნა იმ­ის­ათ­ვის, რომ „დე­და­ენა“ შე­სა­ბა­მი­სო­ბა­ში ყო­ფი­ლი­ყო მოყ­ვა­ნი­ლი თა­ნა­მედ­რო­ვე ქარ­თუ­ლი სა­ლი­ტე­რა­ტუ­რო ენ­ის ნორ­მებ­თან... ყვე­ლა ცვლი­ლე­ბა შე­ტა­ნი­ლი იქ­ნა იაკ­ობ­ისე­ული პრინ­ცი­პე­ბის ზედ­მი­წევ­ნით დაც­ვით...

ას­ეთ შემ­თხვე­ვა­ში იტყვი­ან ხოლ­მე – შე­ნიშ­ვნებ­სა და სურ­ვი­ლებს მად­ლო­ბით მი­ვი­ღებ­თო...
დი­ახ, საიუბილეოდ შეძ­ლე­ბის­დაგ­ვა­რად შევ­ძე­ლით იაკ­ობ გო­გე­ბაშ­ვი­ლის ან­დერ­ძის აღ­სრუ­ლე­ბა!

გი­ორ­გი გო­გო­ლაშ­ვი­ლი
ი. გო­გე­ბაშ­ვი­ლის სა­ზო­გა­დო­ებ­ის თა­ნა­თავ­მჯდო­მა­რე,
„დე­და­ენ­ის“ სა­ხელ­მწი­ფო კო­მი­სი­ის წევ­რი