მო­ამ­ზა­და თა­მარ და­დი­ან­მა

სულ ცო­ტა ხნის წინ თბი­ლი­სის სა­ხელ­მწი­ფო უნ­ივ­ერ­სი­ტე­ტის არ­ქე­ოლ­ოგი­ურ­მა ექ­სპე­დი­ცი­ამ თბი­ლი­სის სა­ხელ­მწი­ფო უნ­ივ­ერ­სი­ტე­ტის ჰუ­მა­ნი­ტა­რულ მეც­ნი­ერ­ებ­ათა ფა­კულ­ტე­ტის არ­ქე­ოლ­ოგი­ის ინ­სტი­ტუ­ტის დი­რექ­ტო­რის, პრო­ფე­სორ ვახ­ტანგ ლი­ჩე­ლის ხელ­მძღვა­ნე­ლო­ბით, გრაკ­ლი­ანი გო­რა­ზე, ახ­ალი არ­ქე­ოლ­ოგი­ური არ­ტე­ფაქ­ტე­ბი აღ­მო­აჩ­ინა, რომ­ლე­ბიც ძვ.წ II და I ათ­ას­წლე­ულ­ებ­ით თა­რიღ­დე­ბა. გათხრე­ბის შე­დე­გად აღ­მო­ჩე­ნი­ლი არ­ტე­ფაქ­ტე­ბი­სა და მის გან­სა­კუთ­რე­ბულ მნიშ­ვნე­ლობ­ზე გვე­სა­უბ­რე­ბა პრო­ფე­სო­რი ვახ­ტანგ ლი­ჩე­ლი.

— ბა­ტო­ნო ვახ­ტანგ, რა ახ­ალი არ­ქე­ოლ­ოგი­ური არ­ტე­ფაქ­ტე­ბი აღ­მო­აჩ­ინა თბი­ლი­სის სა­ხელ­მწი­ფო უნ­ივ­ერ­სი­ტე­ტის არ­ქე­ოლ­ოგი­ურ­მა ექ­სპე­დი­ცი­ამ გრაკ­ლი­ანი გო­რა­ზე, რა არ­ქი­ტექ­ტუ­რუ­ლი სუ­რა­თი და­იხ­ატა ამ აღ­მო­ჩე­ნით ? 

— მიმ­დი­ნა­რე წელს არ­ქე­ოლ­ოგი­ური სა­მუ­შაოები გრაკ­ლი­ან გო­რა­ზე კონ­ცენ­ტრი­რე­ბუ­ლი იყო კვლავ I, III და IV ტე­რა­სებ­ზე. I ტე­რა­სა­ზე გა­ვაგ­რძე­ლეთ გა­სულ წელს მიკ­ვლე­ული სა­მარ­ხე­ბის გათხრა, რის შე­დე­გა­დაც აღ­მოჩ­ნდა ძვ.წ. II და I ათ­ას­წლე­ულ­ებ­ის ნაშ­თე­ბი. III ტე­რა­სა­ზე გაგ­რძელ­და ძვ.წ. X სა­უკ­უნ­ის საცხოვ­რე­ბე­ლი სახ­ლის კვლე­ვა. ამ ნა­გე­ბო­ბის შეს­წავ­ლას აქ­ვს კონ­კრე­ტუ­ლი მნიშ­ვნე­ლო­ბა, რად­გან იგი წარ­წე­რის სინ­ქრო­ნუ­ლია, ის­ევე, რო­გორც მის და­სავ­ლე­თით მდე­ბა­რე შე­ნო­ბა, რად­გან მა­თი გან­ლა­გე­ბა იძ­ლე­ვა ინ­ფორ­მა­ცი­ას მო­სახ­ლე­ობ­ის სიმ­ჭიდ­რო­ვის შე­სა­ხებ. ამ­ის სა­ფუძ­ველ­ზე კი შე­იძ­ლე­ბა და­ვას­კვნათ, რომ წარ­წე­რე­ბის არ­სე­ბო­ბის დროს გრაკ­ლი­ანი (მთლი­ან­ად თუ არა, ეს უბ­ანი მა­ინც!) საკ­მა­ოდ მჭიდ­როდ იყო და­სახ­ლე­ბუ­ლი.

რაც შე­ეხ­ება IV ტე­რა­სას, აქ გა­ცი­ლე­ბით დი­დი მო­ცუ­ლო­ბის სა­მუ­შაოები შეს­რულ­და. კერ­ძოდ, გა­ითხა­რა რა­მო­დე­ნი­მე სა­მარ­ხი, რომ­ლე­ბიც ძვ.წ. V-IV სა­უკ­უნე­ებს გა­ნე­კუთ­ვნე­ბა. მათ­გან აღ­სა­ნიშ­ნა­ვია N 19-4, რო­მელ­შიც ად­ამი­ან­ის ჩონ­ჩხთან ერ­თად აღ­მოჩ­ნდა დაკ­რძა­ლუ­ლი ცხე­ნის ჩონ­ჩხიც და რო­გორც ას­ეთ სა­მარ­ხშია მო­სა­ლოდ­ნე­ლი, შე­სა­ნიშ­ნა­ვად ნა­კე­თე­ბი ვერ­ცხლის სა­კის­რე რგო­ლი და სა­მა­ჯუ­რე­ბი, რომ­ლე­ბიც წარ­მო­ად­გე­ნენ ვა­ნის ცნო­ბი­ლი 24 მდიდ­რუ­ლი სა­მარ­ხის ინ­ვენ­ტა­რის ან­ალ­ოგს. ამ აღ­მო­ჩე­ნით და­დას­ტურ­და, რომ ვა­ნის მდიდ­რულ სა­მარ­ხებ­ში ოქ­რო­სა­გან დამ­ზა­დე­ბუ­ლი ნივ­თე­ბი ჭარ­ბობს, ხო­ლო გრაკ­ლი­ან­ზე კი — ან­ალ­ოგი­ური ფორ­მის, მაგ­რამ ვერ­ცხლი­სა­გან ნა­კე­თე­ბი. წელ­სვე აღ­მოჩ­ნდა ე.წ. მა­ხა­ირა – ბერ­ძნუ­ლი და­ნა.

გაგ­რძელ­და IV-6 შე­ნო­ბის შეს­წავ­ლა. შე­გახ­სე­ნებთ, რომ ამ შე­ნო­ბა­ში მიკ­ვლე­ულია გრაკ­ლი­ან­ის სა­კურ­თხევ­ლებს შო­რის ყვე­ლა­ზე დი­დი სა­კურ­თხე­ვე­ლი, რო­მე­ლიც დო­მი­ნი­რებს მთელს ინ­ტე­რი­ერ­ში. სა­კურ­თხევ­ლის წინ, ჩრდი­ლო-აღ­მო­სავ­ლეთ კუთხე­ში გა­მარ­თუ­ლია ღუ­მე­ლი, რო­მელ­ზეც რკი­ნის შუ­ბის­პი­რე­ბი და და­ნა დევს, აქ­ვეა ორი თე­მი­ატ­ერი­ონი ანუ წმინ­და ცეცხლის გა­და­სა­ტა­ნი თი­ხის ორი ლარ­ნა­კი. ინ­ტე­რი­ერ­ში, იატ­აკ­ზე მი­მო­ფან­ტუ­ლია რკი­ნის კო­რო­ზი­რე­ბუ­ლი ნივ­თე­ბი და რკი­ნის ზო­დი. ხო­ლო ინ­ტე­რი­ერ­ში­ვე, სამ­ხრეთ-აღ­მო­სავ­ლეთ კუთხე­ში დაფ­ლუ­ლი იყო რკი­ნის ნივ­თე­ბის „გან­ძი“. ეს იმ­ას ნიშ­ნავს, რომ რკი­ნის ეს ნივ­თე­ბი შე­წი­რუ­ლი იყო (შუ­ბის­პი­რი, სად­გი­სი, და­ნა, ლაგ­მის ნა­წი­ლი და სხვა. ის­ინი ძლი­ერ არ­ის კო­რო­ზი­რე­ბუ­ლი). ას­ევე შე­წი­რუ­ლია დი­დი რა­ოდ­ენ­ობ­ით კე­რა­მი­კუ­ლი ნა­წარ­მი, რომ­ლე­ბიც სა­კურ­თხევ­ლის უკ­ან გა­მარ­თულ სა­თავ­სო­შია თავ­მოყ­რი­ლი. აქ­ვე, სა­კურ­თხე­ველ­თან აღ­მოჩ­ნდა სამ­კა­ულ­ის და­სამ­ზა­დე­ბე­ლი ყა­ლი­ბის ნა­წი­ლი.

— რა გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი მნიშ­ვნე­ლო­ბა აქ­ვს ამ აღ­მო­ჩე­ნას სა­ზო­გა­დო­ებ­ის გან­ვი­თა­რე­ბის ის­ტო­რი­აში და რა დას­ტურ­დე­ბა ამ­ით? 

— ყვე­ლა ზე­მო­აღ­ნიშ­ნუ­ლი დე­ტა­ლი — სა­კურ­თხევ­ლის დო­მი­ნი­რე­ბა ინ­ტე­რი­ერ­ში, დი­დი რა­ოდ­ენ­ობ­ით რკი­ნის ნივ­თე­ბის კონ­ცენ­ტრა­ცია, სამ­კა­ულ­ის და­სამ­ზა­დე­ბე­ლი ყა­ლი­ბი, შე­წი­რუ­ლი რკი­ნის ინ­ვენ­ტა­რი, წმინ­და ცეცხლის გა­და­სა­ტა­ნი ლარ­ნა­კე­ბი — იძ­ლე­ვა იმ ვა­რა­უდ­ის სა­ფუძ­ველს, რომ ამ შე­ნო­ბა­ში პა­ტივს მი­აგ­ებ­დნენ სამ­ჭედ­ლო საქ­მის, მე­ტა­ლურ­გი­ის მფარ­ველ ღვთა­ებ­ას. აქ­ვე, ამ სა­კულ­ტო შე­ნო­ბის აღ­მო­სავ­ლე­თით, 20 მეტ­რის მო­შო­რე­ბით, მი­ვაკ­ვლი­ეთ სამ­ჭედ­ლოს, სა­დაც საქ­შე­ნი მი­ლე­ბი, რკი­ნის წი­და და რკი­ნის სახ­ნი­სი არ­ის აღ­მო­ჩე­ნი­ლი. ასე რომ, აქ, შე­საძ­ლოა, საქ­მე გვაქ­ვს მცი­რე მას­შტა­ბის სა­ტაძ­რო წარ­მო­ებ­ას­თან, რაც იშ­ვი­ათი მოვ­ლე­ნაა ქარ­თულ არ­ქე­ოლ­ოგი­აში, რად­გან იბ­ერი­ის ტე­რი­ტო­რი­აზე ძვ.წ. V-IV სა­უკ­უნე­ებ­ის სხვა ას­ეთი ნაშ­თი არ არ­სე­ბობს.

— და­ინ­ტე­რეს­და თუ არა სა­ერ­თა­შო­რი­სო სა­მეც­ნი­ერო სა­ზო­გა­დო­ება ამ ახ­ალი აღ­მო­ჩე­ნით და გახ­დე­ბა თუ არა ეს არ­ქე­ოლ­ოგი­ური არ­ტე­ფაქ­ტე­ბი სა­ერ­თა­შო­რი­სო კვლე­ვის სა­გა­ნი? 

— ამ აღ­მო­ჩე­ნე­ბის მი­მართ დი­დი სა­ერ­თა­შო­რი­სო ინ­ტე­რე­სის დას­ტუ­რია ის, რომ საქ­ვეყ­ნოდ ცნო­ბილ­მა გა­მომ­ცემ­ლო­ბა „ბრილ­მა“ (ჰო­ლან­დია) უკ­ვე ით­ავა ამ შე­ნო­ბის გათხრე­ბის ძი­რი­თა­დი შე­დე­გე­ბის გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბა. ნაშ­რო­მი უკ­ვე გა­დაგ­ზავ­ნი­ლია და და­იბ­ეჭ­დე­ბა 2021 წლის პირ­ვე­ლი­ვე ნო­მერ­ში. რაც შე­ეხ­ება ერ­თობ­ლივ კვლე­ვას, ეს მო­მავ­ლის საქ­მეა და დი­დად არ­ის და­მო­კი­დე­ბუ­ლი პან­დე­მი­ის მიმ­დი­ნა­რე­ობ­აზე არა მხლოდ სა­ქარ­თვე­ლო­ში, არ­ამ­ედ მთელს ევ­რო­პა­ში, რად­გან ჩვე­ნი ძი­რი­თა­დი პარ­ტნი­ორ­ები ევ­რო­პის უნ­ივ­ერ­სი­ტე­ტე­ბის წარ­მო­მად­გენ­ლე­ბი არი­ან. 

— რო­გორც ცნო­ბი­ლია, კულ­ტუ­რუ­ლი მემ­კვიდ­რე­ობ­ის დაც­ვის ერ­ოვ­ნუ­ლი სა­აგ­ენ­ტო­სა და თბი­ლი­სის სა­ხელ­მწი­ფო უნ­ივ­ერ­სი­ტე­ტის ინ­იც­იტ­ივ­ით, „გრაკ­ლი­ან­ის გო­რა­ზე“ ღია ცის ქვეშ მუ­ზე­უმი შენ­დე­ბა. ამ ინ­იცი­ატ­ივ­ის შე­სა­ხებ მოგ­ვითხრეთ...

— მე ვი­სარ­გებ­ლებ შემ­თხვე­ვით და მად­ლო­ბას მო­ვახ­სე­ნებ კულ­ტუ­რუ­ლი მემ­კვიდ­რე­ობ­ის დაც­ვის ერ­ოვ­ნულ სა­აგ­ენ­ტოს მხარ­და­ჭე­რი­სათ­ვის და ცხა­დია, ჩვე­ნი უნ­ივ­ერ­სი­ტე­ტის რექ­ტო­რატ­სა და ად­მი­ნის­ტრა­ცი­ას, ის­ევე რო­გორც ფა­კულ­ტე­ტის დე­კა­ნატს. რაც შე­ეხ­ება მუ­ზე­უმს ღია ცის ქვეშ, აქ უკ­ვე დას­რულ­და ვი­ზი­ტო­რე­ბის ბი­ლი­კის და­მონ­ტა­ჟე­ბა და ამ­ჟა­მად ექ­სპე­დი­ცია და­კა­ვე­ბუ­ლია ამ მო­ნაკ­ვე­თე­ბის ვი­ზუ­ალ­იზ­აცი­ის პრობ­ლე­მის მოგ­ვა­რე­ბით, რა­შიც მო­ნა­წი­ლე­ობ­ას ღე­ბუ­ლო­ბენ ჩვე­ნი უნ­ივ­ერ­სი­ტე­ტის სტუ­დენ­ტე­ბიც. გარ­და ამ­ისა, მიმ­დი­ნა­რე­ობს გრაკ­ლი­ან­ის მუ­ზე­უმ­ის ექ­სპო­ზი­ცი­ის მოწყო­ბის სა­მუ­შაოები. იმ­ედია, რომ მა­ლე გა­მო­ფე­ნაც გა­იხ­სნე­ბა და ვი­ზი­ტო­რებს შე­ეძ­ლე­ბათ ნახ­ვა იმ­ისა, რაც გრაკ­ლი­ან­ზე 12 წლის მუ­შა­ობ­ის შე­დე­გად აღ­მოჩ­ნდა.